Onze Taal. Jaargang 80

[p. 86]

Meiden van Kanaleneiland spreken een eigenzinnige mix van verschillende soorten straattaal.

‘We geven de woorden bijnamen’
De straattaal van de meiden van Kanaleneiland
Eline Hoogenboom Jongerenwerker voor YFC|The mall in Kanaleneiland en freelance journalist

Over straattaal is al zó veel geschreven dat iedereen nu wel weet dat doekoe ‘geld’ is, en dat patas ‘schoenen’ zijn. Maar hoe werkt die jongerentaal precies in de praktijk? Een verslag vanuit het Utrechtse Kanaleneiland, waar hoofddoeken en hoodies (sweatshirts met capuchons) het straatbeeld bepalen en meiden ‘tangas’ heten.

‘Ik doe mijn ogen open en kan het niet geloven. Omin iedereen is med, iedereen is bang. Op straat voel ik me veilig, op straat ga ik m'n gang.’ Dit is een gedeelte van een rap van Nassira, een twaalfjarig meisje van Marokkaanse afkomst. Nassira woont in de Utrechtse wijk Kanaleneiland, en heeft eigenlijk twee gezichten. Aan de ene kant is het een jong meisje uit groep acht dat zich zorgen maakt over haar Citotoets, aan de andere kant een straatwijze meid die zichzelf overschreeuwt en onhandelbaar kan zijn. Ze uit zich graag door het voordragen van haar prachtige raps, waaruit je een scherp beeld krijgt van haar situatie - tenminste, als je weet dat omin ‘wat erg’ betekent en med ‘kwaad’.

Ook ik woon in Kanaleneiland. Het is wat men een achterstandswijk noemt. 76 procent van de inwoners is van niet-Nederlandse afkomst en 45 procent is onder de 25 jaar. Veel van deze jongeren brengen hun leven grotendeels door op straat, waar hun eigen cultuur en waarden zijn ontstaan, en waar ze hun eigen taal zijn gaan spreken. Ik werk ook in deze wijk, voornamelijk met meiden tussen de 10 en 16 jaar. Ik doe activiteiten met ze om een relatie met ze op te bouwen, met als uiteindelijk doel ze te helpen bij het ontdekken van hun talenten en hun identiteit.

■ Obstakel

De straatcultuur wordt bepaald door de jongens; zíj́ zijn het die op de hoeken

[p. 87]

van de straten staan. Maar ook de meisjes doen mee, vooral als het gaat om een belangrijke uiting van die cultuur: de straattaal. De gewone, Nederlandse taal is in het algemeen een obstakel voor deze grotendeels allochtone meiden. Ze hebben, hoewel ze in Nederland geboren zijn, vaak een achterstand op dit gebied. De ouders van de jongeren spreken meestal slecht Nederlands en schrijven het helemaal niet; thuis wordt Arabisch, Turks of Berbers gepraat.

Ze schrijven liev in plaats van lief en begrijpen uitdrukkingen en spreekwoorden niet altijd. Dat werkt op school in hun nadeel. Onlangs hielp ik een meisje van 12 met haar aardrijkskundehuiswerk. Het ging over eskimo's en de vraag was: hoe merk je in de tekst dat de eskimo's met hun tijd meegaan? Ze wist, hoewel het een slimme dame is, het antwoord niet. Toen ik doorvroeg, bleek ze de uitdrukking met je tijd meegaan niet te kennen. Nadat ik haar had uitgelegd dat dat zoiets is als je oma die sms't, wist ze snel het antwoord te geven.

■ Combinatie

Het Nederlands mag dan dus geregeld problemen opleveren, de meiden zijn enorm bedreven in het spreken van straattaal. Wat voor straattaal is dat precies? Het is een combinatie van reguliere straattaal, Murks (van Marokkaans en Turks) en zelfbedachte woorden. Reguliere straattaal is bijvoorbeeld te vinden in de verschillende straattaallijsten op internet. Bekende woorden als doekoe (‘geld’), dope (‘tof’) en tanga (‘meisje’) horen daarbij. Die straattaal is sterk beinvloed door Surinaamse en Antilliaanse culturen, en is vooral gangbaar in Rotterdam en Amsterdam.

In Kanaleneiland overheerst de Arabische cultuur, in dit geval de Marokkaanse en Turkse. Vandaar ook dat Murks er gangbaarder is. Murks is de door taalkundige Jacomine Nortier ontdekte taal in de Utrechtse wijk Lombok, die zo mogelijk nog meer multiculti is dan Kanaleneiland. Kenmerkend voor het Murks zijn de s, die vaak wordt uitgesproken (en geschreven!) als sj (als in sjgatje voor ‘schatje’), een hardere g en een rollende r. Ook bepaalde klanken horen hierbij, zoals ah of tzzz.

De meiden gebruiken al die verschillende straattaalwoorden vrolijk door elkaar heen. Arabische woorden als misjemjoghin (‘wat is er met jou?’), kefash (‘hoe bedoel je?’), sqa! (‘stil!’), melek (‘wat doe je?), sheeh (‘cool’) en safi (‘klaar’) worden afgewisseld met ‘reguliere’ straattaalwoorden als loesoe (‘ik ga’), tatta (‘Nederlander’) en waayoo (‘zo hee!’).

Daarnaast blijkt in de praktijk dat meiden (maar ook jongens) hun taaltje zelf bij elkaar sprokkelen. Of zoals Nassira zegt: ‘We geven de woorden bijnamen.’ Opvallend is dat het bij die zelfgemaakte woorden vaak gaat om scheldwoorden of woorden die ‘schaamte zijn’, zoals de meiden het zelf uitdrukken; dat betekent zoiets als: ‘gênant zijn’. Als voorbeeld noemen ze katfanger (‘hoer’) en beshitie (‘nerd’).

Ook merkbaar is de invloed van tv-series als New Kids, bijvoorbeeld het daarin veelgebruikte verrekte mongol. Dat veel van zulke woorden eigenlijk heel kwetsend zijn, is trouwens iets waar de meiden nauwelijks bij stilstaan.

‘Schelden doet geen zeer, maar slaan veel meer’, luidt het gezegde. In de straatcultuur is dat eerder andersom.

■ Respect

Zoals gezegd hangt straattaal heel nauw samen met de straatcultuur. Over dat laatste schreef Frank van Strijen in 2009 het boek Van de straat. De straatcultuur van jongeren ontrafeld. Van Strijen, die met zijn bureau Jeugd Enzo ondersteuning biedt aan mensen die in hun beroep met jongeren te maken hebben, behandelt in zijn boek de belangrijkste kenmerken van de straatcultuur: wantrouwen tegenover ‘het gezag’ en de burgercultuur, en ‘respect’ als kernwaarde. Dat ‘respect’ is iets heel anders dan wat het van oudsher betekent; in de jongerencultuur is het niet zozeer eerbied en hoogachting vooraf, als uitgangspunt, maar vooral iets wat je moet verdienen, in de groep. Dat kan door te laten zien dat je betrouwbaar bent en je woord houdt, dat je stoer bent (hoe meer je je afzet tegen de gewone cultuur hoe beter) en authentiek bent; meelopers zijn immers watjes.

De overheersende houding in de straatcultuur laat zich het best omschrijven als: ik heb schijt aan jou. Van Strijen: ‘Bij dat zich afzetten tegen de burgercultuur is taalgebruik een belangrijk middel. Door iemand met veel geschreeuw en handgebaren tegemoet te treden, hanteer je een andere norm dan in de burgercultuur.’

Als gast of meid van de straat begin je een gesprek met ‘Eej swa’ (‘Hee gast’) of met ‘Eej gast, wat moet je’ en sla je je ogen neer in plaats van iemand aan te kijken. Want wantrouwen is de norm. Beleefdheid niet. Wat in de ogen van ouderen brutaal lijkt, is in de straatcultuur niet meer dan normaal.

Als kind moest ik na een feestje altijd ‘Bedankt voor alles’ zeggen, en als ik ergens binnenkwam iedereen afzonderlijk begroeten, met een hand en een open blik. Als de meiden uit Kanaleneiland bij een activiteit binnenkomen, moet ik ze meestal - terwijl ik ze meer dan een jaar ken - dwingen me aan te kijken en ‘Hoi’ te zeggen bij binnenkomst en ‘Doei’ als ze weggaan.

■ Buitensluiten

Van Strijen: ‘De functie van taal is in de straatcultuur heel anders dan in de burgercultuur, waarin je taal gebruikt om je boodschap zo goed mogelijk over te brengen. Je wilt iets van de ander en probeert dat - meestal met beleefdheidsvormen - duidelijk te maken. Je wilt dat de ander openstaat voor je boodschap. In de straatcultuur dient taal juist als manier om je positie in de groep te versterken of te behouden. Jongeren van de straat praten vooral over hoe groot en stoer ze zijn, en hoe zwak de ander is. Er is geen betere manier dan taal om jezelf op te hemelen en de ander naar beneden te trappen.’

‘Als wij, mensen uit de burgercultuur, een nieuw contact aangaan, benaderen we dat vrij neutraal en doen we ons best een positieve indruk van onszelf te geven. Maar in de straatcultuur wordt een nieuw contact meestal negatief en wantrouwig benaderd.’

Taal blijkt een heel goed middel te zijn om mensen buiten te sluiten. ‘Schelden doet geen zeer, maar slaan veel meer’, luidt het gezegde, maar in de straatcultuur is dat eerder andersom. Schelden of minachtend praten waar iemand bij is, is een veel effectiever middel om iemand buiten de groep te sluiten dan slaan.

Nadat je het eerste wantrouwen hebt weten te overwinnen, zul je vervolgens respect moeten verdienen: je moet bewijzen dat je te vertrouwen bent en dat je de ander niet voor schut zult zetten.

[p. 88]

Kanaleneiland in Utrecht.
Foto: Leonard Walpot

■ Verbloemen en dwingen

Straattaal maakt een harde, directe indruk. Voor Marokkaanse meiden is het thuis dan ook eigenlijk not done om het te spreken. Vrouwelijkheid en bescheidenheid zijn deugden volgens de islam, en straattaal past daar niet bij. De geslotenheid die vaak heerst in de Marokkaanse gezinnen, wordt op straat gecompenseerd door een andere taal te spreken, een taal waarin allerlei woorden bestaan voor zaken waarover je in je eigen taal liever zwijgt. Via die omweg kun je het makkelijker hebben over dingen die ‘schaamte zijn’ of waarover je wel wilt maar niet durft te praten. Seks (takkot) of seksuele handelingen bijvoorbeeld worden vaak niet bij de (Nederlandse) naam genoemd maar in straattaal. Het mannelijk geslachtsdeel duiden ze aan met bana, en in plaats van pijpen gebruiken ze ippa geven.

Straattaal geeft je ook een zekere macht. Van Strijen: ‘Als je een taal spreekt waarvan je weet dat een groot deel van je omgeving die niet beheerst, kun je het over iemand hebben zonder dat die persoon dat in de gaten heeft, en heb je dus macht.’ De meiden beamen dit: ‘We bespreken de jongens uit de klas soms gewoon waar ze bij zijn door hun namen te verdraaien. We lachen dan, want de jongens hebben niks door. Als we het bijvoorbeeld over Nassin hebben, zeggen we “Nesheng”.’

Dat straattaal macht weerspiegelt, blijkt ook uit het gebruik van andere woorden, bijvoorbeeld moeten. Een vraag die begint met ‘Mag ik...’ staat gelijk aan onderdanig zijn - en dat past dan niet bij een cultuur van eer en respect, waarin gezichtsverlies zo ongeveer het ergste is wat je kan overkomen. ‘Je moet’ is daarom gangbaarder. Ook ‘dankjewel’ zeggen is een vorm van onderdanigheid. Dwingend taalgebruik hoort bij de straatcultuur.

Tijdens een ‘moeder-dochteractiviteit’ in Kanaleneiland vroeg een meisje van zeven jaar in het bijzijn van haar moeder een schaar aan een ouder meisje. Toen dat te lang duurde naar haar zin, zei ze: ‘Schiet op of ik maak je af.’ Veel dwingender kun je je niet uiten.

■ Geuzennaam

Momenteel zijn onder de meiden de Relschoppers erg hot, een groepje opgeschoten Turkse en Marokkaanse jongetjes die het leven van de straat in Kanaleneiland bezingen. Dat de jongens zich ‘de Relschoppers’ noemen, is veelzeggend. Relschoppers is een aanduiding die in de gewone maatschappij wordt gebruikt voor jongens uit de straatcultuur die als bedreigend worden ervaren, omdat ze met die capuchons (van hun ‘hoodies’) over hun hoofd op straat staan te hangen en voor rotzooi zorgen. Deze jongens zijn daar juist trots op en hanteren de term als geuzennaam.

In de clips van de Relschoppers komt een aantal straattermen voorbij, zoals doekoe, haters, mocro's, anti's, wreed en mica (‘microfoon’). Ook de uitspraak in deze clips is ‘street’: ‘fol’ in plaats van ‘vol’, een bijna Haags aandoende ij en een dikke l. Ze zingen: ‘Je weet zelluf, geef ons de haat, dan worden we rebelluh. Dit is onze strijd als je snapt wat ik bedoel. Wat we ook doen het is nooit goed.’ Een van de Relschoppers rapt: ‘Negatief dit dat, kranten staan er vol van, men ziet me op de hoek, denken dat ik niets kan maar ik laat ze zien wat ik in me heb.’

Wie de clip bekijkt, ziet opgeschoten jongetjes die volwassen gebaren langs hun keel maken. Mini-Marokkaantjes die alles willen ‘focken’, die proberen stoer uit hun ogen te kijken maar ondertussen vragen om erkenning. Roepen dat ze wreed rappen maar in diezelfde rap strijden tegen het imago dat ze in de kranten hebben. Harde taal gebruiken maar tussen de regels door laten zien dat ze met die taal ook veel méér kunnen doen, en daarvoor willen uitkomen.

De meiden van Kanaleneiland draaien deze clip minstens tien keer achter elkaar. Bijna allemaal kennen ze wel een van de jongens, en al is het de zwager van de neef van je vriendin, dan nog hoor je erbij. En erbij horen, daar gaat het om. Dat lukt ook alleen als je dezelfde taal spreekt. Nawal (13): ‘Overal in Kanaleneiland hoor je straattaal. Het is gewoon onze taal.’

Of, zoals Nassira rapt: ‘Ik ben van de straat en de straat die is van mij. Niemand die me haat en beter ben ik vrij. Dit is wie ik ben. Dit is hoe het gaat. Kijk naar wie ik ben, niet naar wat ik laat.’