Onze Taal. Jaargang 80

[p. 46]

‘Wat?! Geen kusje?’
Over de mysterieuze x in mails en sms'jes
Arjen van Veelen

De letter x is een van de minst voorkomende letters - behalve in sms'jes en e-mailberichten. Daarin wordt hij zonder enige terughoudendheid gebruikt. Hoe zit dat?

Ergens in 2007 kreeg ik voor het eerst een kusje van een goede vriend. Dat was in een sms'je dat afsloot met een x'je. Vreemd, vond ik toen. Was dit amoureus bedoeld? Of grappig? Pas later snapte ik de ware betekenis: het x'je zweeft tegenwoordig ergens tussen ‘ik hou van je’ en ‘met vriendelijke groeten’.

De letter x gebruiken we misschien wel het minst van alle letters uit het alfabet. Maar als we de x dan eens gebruiken, gaat het ook ergens over. In 2003 bracht de Duitse avant-gardistische rockband Einstürzende Neubauten een liefdesliedje uit dat gaat over de letter x. De tekst van het liedje begint als volgt:

X bezeichnet die Stelle
Die die Geliebte hat markiert
Mit Kreuzstich
(‘X staat voor de plek die de minnares heeft gemerkt met een kruissteek’)

Wat volgt is feitelijk een kleine encyclopedie van alle mogelijke betekenissen die aan deze letter kleven:

XXL ist viel zu gross
XXX ist für Kinder verboten
X - das ist die Kreuzung, nicht die Wegegabelung
(...)
X bezeichnet die Stelle,
Die unbekannte Variable in der Gleichung
Aber x ist nicht unbekannt

Oftewel: de x herbergt alle oerthema's van het leven. We kennen de x van kledingmaten, als pornografieaanduiding (bij ‘x-rated movies’: ‘volwassenenfilms’), als alternatieve handtekening voor analfabeten en als grote onbekende (een x-aantal). Die laatste betekenis van grote onbekende is weer de verklaring voor de term Generation X, de identiteitsloze generatie. En zo zijn er nog tientallen andere functies van de x, tot de Xbox aan toe.

■ Geluid van een kus

De laatste jaren wordt deze relatief zeldzame letter ook veel gebruikt als aanduiding voor de kus. Maar waarom de x op een kus kan duiden, is niet met zekerheid te zeggen. Ook de secundaire literatuur over deze songtekst van Einstürzende Neubauten (bijvoorbeeld het wetenschappelijke artikel ‘The Semiotics of Einstürzende Neubauten's X’ uit 2005) geeft daarop geen sluitend antwoord.

Wat is er wel bekend? Dat het x'je ergens in de achttiende eeuw opdook als verzegeling van brieven. De letter zou het kruis van Jezus symboliseren, en omdat gelovigen dat kruis kussen, zou dat x'je ook de betekenis van een zoen hebben gekregen. Overigens is de x in het Engelse Xmas eveneens een aanduiding voor Christus, maar via een omweg: in het Grieks begint het woord Christus met de letter χ (spreek uit: ‘chi’). En die letter lijkt qua uiterlijk op onze x.

Je hoeft elkaar niet héél goed te kennen om meer dan één x'je onder een bericht te zetten.

Dat de x staat voor een kus is misschien ook ‘hiëroglifisch’ te verklaren: de x beeldt twee mondjes uit op het moment van een kus. Of zelfs nog ‘onomatopeïsch’: de x staat voor de klank ks en dat is met wat fantasie het geluid van een kus. Maar dat is speculatie.

Feit is dat het x'je als kusje zijn echte opmars begon dankzij moderne technologie en misschien ook dankzij een informalisering van onze omgangsvormen. Juist in de beperkte ruimte van het sms'je kon het x'je prima gedijen. En de grenzeloosheid van e-mail maakte het mogelijk om intimiteit naar believen te vermenigvuldigen, zodat een afsluiting als:

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxx

geen hysterisch exces is, maar in sommige kringen eerder etiquette. Want slechts één x'je, dat zetten zelfs vage bekenden onder een bericht. Eén x'je is geen x'je. En helemaal geen x'je? Dat is een klap in je gezicht.

■ Beknibbeldrift

Telefoonmerk Hi haakte slim in op onze kuslust met een reclamecampagne die de kijker moest aansporen gul te zijn met woorden. In het spotje zie je een jongen die een sms'je typt aan zijn vriendin. Als hij afsluit met een x'je, ver-

[p. 47]

schijnt de melding in zijn schermpje dat hij het maximum van 160 tekens heeft overschreden. Dat betekent: een tweede bericht, en dus extra betalen. Uit bezuinigingsoverwegingen schrapt hij één letter - dat kusje. Een drama: sms'jes worden immers met filologische belangstelling geanalyseerd. En een x'je is niet niets. ‘Wat?! Geen kusje?’, reageert de vriendin in de commercial dus. En als een lopend vuurtje verspreidt het verhaal over de fatale beknibbeldrift zich door haar sociale netwerk.

Volgens sommige marketingdeskundigen wijst de Hi-commercial op het einde van het sms-tijdperk. Want de ernstige handicap van sms'en is juist die krappe schrijfruimte en de relatief hoge prijs per woord. Als je toch eindeloos online bent, ook met je mobiel, kun je veel goedkoper berichtjes sturen via bijvoorbeeld Facebook. En dan kun je pas echt naar hartelust met x'jes strooien. Maar volgens mij wijst deze campagne ook op het grote mysterie van een letter waar we soms onnoemelijk veel belang aan hechten maar waarvan de oorsprong een grote onbekende blijft.

■ Boek over ok

Er zijn meer van die veelgebruikte woorden waarvan we de wortels niet weten. Tot voor kort was het Amerikaanse OK zo'n woord. Maar mede dankzij het vorig jaar verschenen boek OK. The Improbable Story of America's Greatest Word (Oxford University Press) kennen we daarvan nu de herkomst. Er circuleerden al verschillende verklaringen, maar professor Allan Metcalf kiest in zijn boek voor de theorie die zegt dat het allemaal begon in 1839, in een krant in Boston. Op de redactie van die krant heerste de gewoonte om voor de grap flauwe afkortingen te plaatsen. Een van die afkortingen was ‘o.k.’, dat zou staan voor ‘all correct’ (voel je 'm?). Dat grapje kreeg dus een lang vervolg, tot de maan aan toe; OK was het eerste woord dat daar klonk.

Hoe dan ook, zo'n boek, een Natuurlijke geschiedenis van de x, zou er ook moeten zijn over de letter die als geen andere - en op ongelofelijk efficiënte wijze - de grote menselijke thema's vat van seks, religie en liefde.

Delen uit dit artikel verschenen eerder in de essaybundel Over rusteloosheid (2010) van Arjen van Veelen.