Onze Taal. Jaargang 78

[p. 218]

Guus Middag
Zong
Maar ja

Waarom zingt Eva de Roovere ‘Jij is lastig’ en ‘fantastig’? En de jongens van Opgezwolle ‘proef die woofer’? En hoe komt het dat dit zo bijzonder klinkt? In zijn rubriek ‘Zong’ staat Guus Middag stil bij de taal en de poëzie die te horen is in allerlei Nederlandstalige liedjes, oud en nieuw.

In het noordoosten van Brazilië stroomt een onbeduidende beek, de Riacho do Navio. Het zou nog steeds een onbekend stroompje zijn geweest als de Braziliaanse zanger en accordeonist Luiz Gonzaga (1912-1989) er in de jaren vijftig niet een lied aan had gewijd. In het eerste couplet vertelt hij ons dat de Riacho do Navio stroomt naar de Pajeú (een grotere rivier), die uitmondt in de São Francisco (een nog grotere rivier), die weer uitkomt in volle zee. In een paar regels zingt Gonzaga zichzelf weg van zijn geboortestreek, om er daarna met des te meer kracht naar terug te kunnen keren. ‘Ach, was ik maar een vis’, zingt hij in het tweede couplet, dan zou ik tegen de stroom in weer terug kunnen zwemmen, van de zee landinwaarts terug naar mijn geliefde Riacho do Navio.

Er klinkt een sterk gevoel van verbanning in mee. Veel Brazilianen uit het arme noordoosten werden door de economie gedwongen het platteland te verruilen voor de grote stad. In hun harten groeide de heimwee - en die heeft Gonzaga met zijn muziek aangewakkerd. Hij wil terug, zo zingt hij in het derde couplet, om zijn boerderijtje (‘ranchinho’) weer te zien. Om een beetje te jagen. Om weer te kijken naar het stierenvangen. Om weer naar de rodeo (‘vaquejada’) te gaan. Hij wil weer inslapen bij het geluid van de ‘chocalho’ (een rammelaar of een rinkelstok), en de volgende morgen wil hij weer gewekt worden door het zingen van de vogels, de ‘passarada’.

■ Zomers

‘Riacho do Navio’ is een heimweelied, een lofzang op het rustige leven in de binnenlanden. Het wordt allemaal uitgedrukt in de vaak herhaalde refreinregel, die door het achtergrondkoortje telkens met volle instemming en veel vrolijke vaart wordt meegezongen - want er moeten heel wat lettergrepen in het ritme worden ingepast: ‘sem rádio e sem notícia das terras civilizadas’, ‘zonder radio en zonder berichten uit de beschaafde wereld’.

Als je je er een Nederlandse bewerking bij voorstelt, dan zou je denken aan een dialectversie van bijvoorbeeld Bennie Jolink of Daniël Lohues of Gerard van Maasakkers. De Riacho do Navio zou de Schipbeek kunnen worden, de Verlengde Hoogeveensche Vaart of het Burgemeester Delenkanaal. Maar zo'n plattelandsversie is tot nu toe nog niet gemaakt. Merkwaardig genoeg heeft het lied van Luiz Gonzaga ons bereikt als vlot en flutterig meezingzomerliedje, vertolkt door een nette chansonnière met een ook op het punt van dictie en declamatie goed verzorgde uitspraak van het Nederlands: Lenny Kuhr (1950) in 1980 met ‘Maar ja’.

Hoe heeft dat zo kunnen gebeuren? Het komt vast door Nazaré Pereira, een Braziliaanse zangeres die het lied in 1979 naar Frankrijk bracht. Zij zong het met een wat lichtere stem en een wat lichtere begeleiding, waardoor het wat zomerser en frivoler klonk. Nog een verschil: aan het eind van elk couplet geen mooi wegtrekkende accordeonriedel, maar een koortje van hoge meisjesstemmen dat ter opvulling de klanken ‘maja’ zong, vijf keer achter elkaar.

■ Vakantieliefde

‘Maja’ betekende niets, maar in de oren van een Nederlander klonk het als vijfmaal een schouderophalend ‘maar ja’. Dat moet tekstschrijver Herman Pieter de Boer op een idee hebben gebracht. Bij de zomerse melodie verzon hij een heel andere tekst: over een meisje dat dan wel veel voor haar nieuwe leuke vakantieliefde voelt, maar het allemaal toch ook nog niet zo zeker weet. En dus zingt zij tussen al haar beweringen door telkens ‘maar ja, maar ja, maar ja, maar ja, maar ja’. Ze weet: ‘Je tanden zijn zo wit, je ogen zuidelijk en zacht’, maar ja (5x): ‘Het is me nog niet duidelijk wat jij van mij verwacht.’ En nog maar eens: ‘We passen bij elkaar, je bent zo donker, ik zo blond’, maar ja (5x): ‘Ik ben een beetje bang, ik wou dat ik je maar verstond.’ Steeds komt dit hinken op twee gedachten terug. In het refrein zegt Kuhr dan maar eens een reeks onwrikbare waarheden op: ‘De zeeën zijn van water. De aarde is van aarde. / De lucht die is van lucht. Dat zijn de vaste waarden.’ Maar wat koop je daarvoor als je verliefd en in de war bent? ‘Die dingen weet ik goed. / Ik weet alleen niet wat ik moet.’

Er zit verder geen ontwikkeling in de tekst, maar dat is logisch. Het lied gaat alleen maar over de grote onzekerheid die aan elke nieuwe liefde kleeft: wordt het wat of niet? Daarmee is het wel erg ver afgedreven van zijn Braziliaanse beekbron. Het enige wat bewaard is gebleven, is het plezier om die ene lange refreinregel foutloos en ritmisch correct uit te spreken: ‘sem rádio e sem notícia das terras civilizadas’. Lenny Kuhr zingt op dezelfde plaats heel iets anders, maar ook bij haar zorgt het snelle ritme voor vrolijkheid en een gevoel van triomf: ‘Ik heb me ondertussen toch maar door je laten kussen.’ Zij lijkt dan misschien nog steeds wel te twijfelen, maar ja: iedereen voelt wel aan dat zij, door zich te laten kussen, in haar hart allang een beslissing heeft genomen.

De Braziliaanse zanger en accordeonist Luiz Gonzaga (1912-1989).
Foto: Patrick