Onze Taal. Jaargang 78

[p. 152]

Taaladviesdienst
Vraag en antwoord

Spaties bij rekenkundige tekens

? Komen er spaties rondom de tekens voor ‘plus’, ‘min’, ‘maal’ en ‘gedeeld door’?

! Ja, voor en na een rekenkundig teken komen bij voorkeur spaties:

-	5 + 7 = 12
-	20 - 6 = 14
-	3 × 3 × 3 = 27
-	12 ∶ 2 = 6

Peter van der Horst schrijft in zijn boek Alles over leestekens (2002) dat er voor en na het min-streepje en de dubbele punt als deelteken een spatie komt; het ligt voor de hand dat ook bij de andere tekens te doen. Volgens Van der Horst kunnen het ook halve spaties zijn, maar die zijn in de praktijk niet meer zo gebruikelijk.

Groene( )stroomproductie

? Schrijf je groene stroomproductie of groenestroomproductie?

! Beide schrijfwijzen zijn goed te verdedigen. In groenestroomproductie hoort groene stroom bij elkaar; groene stroom is stroom die ‘op relatief milieuvriendelijke wijze is opgewekt’, aldus de grote Van Dale (2005). Productie vormt daar een samenstelling mee: het gaat om ‘productie van groene stroom’. De schrijfwijze groene stroomproductie slaat op ‘groene productie van stroom’: stroom die op ‘groene’ (milieuvriendelijke) wijze wordt geproduceerd. Uiteindelijk komt het op hetzelfde neer, want zowel de productie is groen als de stroom die geproduceerd wordt.

‘Groene stroomproductie’ of ‘groenestroomproductie’?
Foto: Siemens.com

Bij het verwante geval groenestroomproducent heeft aaneenschrijven in elk geval de voorkeur: hier ligt de nadruk op de ‘groenheid’ van de stroom, niet van de stroomproducent. Ook veel andere combinaties met groene( )stroom zijn één woord: groenestroomcentrale, groenestroommarkt, groenestroombeleid. In aansluiting hierop komt groenestroomproductie wat consequenter over dan groene stroomproductie.

Woorden als groenestroomproductie zijn drieledige samenstellingen. Op www.onzetaal.nl/advies/langeafstandsloper.php is daar meer uitleg over te vinden, met honderden voorbeelden.

Scoop/scope

? Ik kom in de media steeds vaker het woord scoop tegen. Moet dat niet scope zijn?

! Nee. Dat wil zeggen: scope en scoop bestaan beide, maar hebben een verschillende betekenis, en worden ook verschillend uitgesproken. Scope klinkt als ‘skoop’ en betekent ‘strekking, bereik, reikwijdte’ (van een voorstel, een verslag, etc.): ‘Deze ontwikkeling valt buiten de scope van mijn artikel.’

Scoop wordt uitgesproken als ‘skoep’ en betekent in de journalistiek ‘primeur’: een (opvallend) bericht dat een krant, nieuwsprogramma, website e.d. als eerste weet te brengen. Kranten en nieuwsprogramma's zijn vaak blij als ze ‘een scoop hebben’.

Scoop en primeur zijn vrijwel synoniem; een verschil zou kunnen zijn dat er bij een scoop sterker sprake is van concurrentie met andere media.

De/het afgelopen anderhalf jaar

? Is deze zin juist: ‘De afgelopen anderhalf jaar heb ik weinig vakantie gehad’? Of moet het hét afgelopen anderhalf jaar zijn?

! Onze voorkeur gaat uit naar de afgelopen anderhalf jaar. In elk geval is die formulering in de praktijk heel wat gebruikelijker dan die met het, net als bijvoorbeeld de komende anderhalf jaar.

Het lidwoord bij jaar is het - tenminste, in het enkelvoud: het afgelopen jaar. Als jaar een meervoud uitdrukt, komt er de bij te staan: de afgelopen twee jaar. De vraag is of anderhalf jaar een enkelvoudige of een meervoudige constructie is: anderhalf is immers meer dan één (enkelvoud) en minder dan twee (meervoud).

Je zou het moeten kunnen beoordelen door anderhalf jaar als onderwerp in een zin te gebruiken: is het ‘Er is anderhalf jaar verstreken’ of ‘Er zijn anderhalf jaar verstreken’? Beide zinnen klinken acceptabel. Dat geldt ook voor ‘Er ligt één appel op tafel; net lag er nog anderhalf’ en ‘Er ligt één appel op tafel; net lagen er nog anderhalf’ - al zijn beide formuleringen waarschijnlijk tamelijk ongewoon.

Dubbelzinnige vraag

? Ik las laatst een interview met iemand die desgevraagd zei geen politieke aspiraties te hebben. De interviewer vroeg, ter bevestiging: ‘Balkenende hoeft u niet te bellen?’ Klopt het dat die zin dubbelzinnig is?

! Ja. Als de zin zo geformuleerd wordt, is voor een lezer niet zonder meer duidelijk dat Balkenende hier het onderwerp is en u het lijdend voorwerp, en niet andersom. Dat blijkt doorgaans wel uit de context, dus een probleem is het meestal niet.

Vaak valt uit de zinsintonatie veel af te leiden over de betekenis. Zaken, personen of eigenschappen die nieuw geïntroduceerd worden in de context krijgen meestal wat meer nadruk dan zaken, personen of eigenschappen die al in het verhaal zitten. In de zin hierboven is Balkenende in beide betekenissen een nieuw element en u een bekend element in het verhaal; daardoor krijgt Balkenende meer klemtoon of een hogere toon dan u. Dat geldt ook voor het woord bellen. Als Balkenende al eerder in de context genoemd is, krijgt die naam wat minder nadruk.

Het woord u kan op zich wel extra klemtoon krijgen, namelijk als de interviewer eigenlijk wil zeggen: Balkenende mag best andere mensen bellen, maar ú hoeft hij niet te bellen.

B/blu(-)ray

? Hoe schrijf je blu(-)ray/Blu(-)ray, de ‘opv olger’ van de dvd?

! De beste keus is om blu-ray met kleine letters te schrijven en met een streepje. In die spelling is het ook opgenomen in het Jaarboek taal 2009 van Van Dale, een digitale aanvulling op de recentste grote Van Dale (uit 2005). In samenstellingen wordt het blu-rayspeler, blu-rayversie, etcetera.

Het Witte Boekje (2006) vermeldt Blu-ray, maar die spelling is achterhaald. Blu-ray is geen merk- of productnaam, maar de aanduiding voor een bepaalde techniek, een standaard; vandaar de kleine letter. Het streepje heeft geen duidelijke functie, maar is wel ingeburgerd.

Meer taaladvies?

Op onze website worden zo'n 1300 taalkwesties besproken: www.onzetaal.nl/advies. De Taaladviesdienst is telefonisch bereikbaar op 0900 - 345 45 85 (zie ook het colofon).