Onze Taal. Jaargang 78

[p. 122]

‘Er moet ruimte zijn voor beschaafd nationalisme’
Minister Ronald Plasterk over taalonderwijs en taalbeleid
Marc van Oostendorp

Als er in Nederland één bewindspersoon over de Nederlandse taal gaat, dan is het de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Wat vindt Ronald Plasterk van de spellingwijzigingen en het gebruik van het Engels? Waar gaat het naartoe met het Nederlands? En moet er meer aandacht komen voor de spelling?

Foto: Ministerie van OCW

‘Ik ben de baas van de Nederlandse taal’, zegt minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Ronald Plasterk met een glimlach. ‘Althans, ik ben nu vice-voorzitter van de Nederlandse Taalunie - mijn Vlaamse collega is voorzitter. Maar vorig jaar was ik dat, want wij wisselen elkaar af. En de Taalunie is het overheidsorgaan dat de taal hoedt en bepaalt wat de Nederlandse taal is.’

Volgens mij bepalen wij als taalgebruikers dat zelf.

‘Dat is een interessante opvatting. Maar dat we het woord zo niet meer met twee o's schrijven, is ooit door iemand besloten. Dat wij als taalgebruikers nu vinden dat het zo hoort, of dat we de naamvalsuitgangen in principe niet meer gebruiken, is het resultaat van zulke besluiten. Al zijn die natuurlijk wel genomen in interactie met de taalgebruikers.’

‘Taal verandert vanzelf, maar uiteindelijk moet iemand een beslissing nemen. Als taalgebruikers hun en hen door elkaar gooien - in sommige streken gebeurt dat zelfs standaard - laat dat onverlet dat wij dat geen correct Nederlands vinden. Er is dus toch een grote rol voor de Taalunie.’

■ Geleende fiets

Het valt op dat de minister - uw voorgangers net zo goed als u - in debatten over taal vaak onzichtbaar zijn. Toen er enkele jaren geleden een breed debat was over de spelling, zagen we vaker de hoogste ambtenaar van de Nederlandse Taalunie optreden dan uw voorgangster.

‘Ik ben er heel trots op dat ik de Taalunie medebestuur, en ik vind het een belangrijke taak van de minister. Ik ben me er wel van bewust dat de taal voor mij een geleende fiets is, waar ik voor-

[p. 123]

zichtig mee moet omgaan, en dat ik me terughoudend moet opstellen over mijn eigen opvattingen. Uiteindelijk is de taal natuurlijk niet van mij, maar van ons allen, de taalgebruikers.’

‘Tijdens de laatste vergadering van de Interparlementaire Commissie - huiselijk gezegd het parlement van de Taalunie - werd er aangedrongen op meer visie. Toen heb ik gezegd dat het net zo onmogelijk is om een visie op taal te geven als om een visie op water te geven. De mens bestaat voor negentig procent uit water en geef maar eens een visie op water. Zo bestaat de cultuur voor negentig procent uit taal. Nou, geef daar maar eens een visie op.’

Maar je kunt wel een visie hebben op specifieke kwesties, zoals de spelling. Bij de vorige spellingwijziging in 2005 ontstond er nogal wat maatschappelijke ophef. De meeste Nederlandse kranten zijn toen niet meegegaan en hebben besloten een eigen spellingregeling te gebruiken, die van het zogenoemde Witte Boekje.

‘Daar is onderzoek naar gedaan en het blijkt dat het gebruik van de ene spelling of de andere geen snars uitmaakt. Op duizenden woorden is er hier en daar een letter verschil.’

Maar het algemene gevoel lijkt te zijn dat mensen het liefst geen gemorrel willen aan de spelling.

‘Daar ben ik het mee eens. Ik denk dat we moeten vermijden om meer logica in de spelling aan te brengen. Soms geven mensen onderwijskundige argumenten - het zou zoveel gemakkelijker te leren zijn als we deze of gene wijziging doorvoeren -, maar daar til ik niet zo zwaar aan. In het onderwijs zijn we voorlopig al blij als mensen het verschil tussen au en ou nog kunnen maken, of d's en dt's niet met elkaar verwarren.’

‘Ik ben er veel meer voor om te zeggen wat ook voor de Engelse spelling gezegd is: tot hier toe heeft de Here ons geholpen met onze moedertaal, en laten we het nu zo behouden.’

Een cruciaal verschil is dat er voor het Engels geen spellingcommissie bestaat. Een individuele woordenboekuitgever laat het wel uit zijn hoofd om eigenhandig de spelling te veranderen. Daaruit zou je concluderen dat het beter is als er geen spellingcommissie is.

‘Ik denk dat een spellingcommissie dus ook niet de taak moet hebben om de dingen logischer te maken. Zo af en toe moet er iemand rustig kijken naar nieuw aangespoelde leenwoorden. In mijn vroegere vakgebied, de biologie, had je het werkwoord sequencen. “Hij heeft het gesequencet” - hoe schrijf je dat? Die vraag moet worden beantwoord, maar dat is een heel bescheiden doelstelling. De problemen ontstaan vaak doordat zo'n commissie vervolgens toch de neiging krijgt om dingen te veranderen. Dat is menselijk.’

■ Engelstalig onderwijs

Wat kan de Taalunie verder bereiken? ‘We hebben twee doelstellingen. De ene is het hoeden, de andere is het entameren van de Nederlandse taal. Daar zit een spanning tussen. Als je de Nederlandse taal wilt hoeden, wil je vreemde elementen eruit houden en de standaardtaal beschermen. Je wilt niet zomaar alles accepteren waarvan mensen zeggen “zo doen we het nu eenmaal”, want voor je het weet verbrokkelt de taal en houd je niets meer over.’

‘Bij het entameren past nu juist dat je uitbreidingen verwelkomt. Er is onlangs een woordenboek Surinaams-Nederlands verschenen met allerlei nieuwe Nederlandse woorden. Dat heeft de Nederlandse Taalunie mogelijk gemaakt en het draagt bij aan de trots van mensen op hun taal. Dat geldt ook voor dialecten. Mensen zijn trots op hun dialecten, maar sommige dingen daarin zijn grammaticaal strikt genomen nu eenmaal taalfouten.’

Een punt van zorg voor sommige mensen is ook het gebruik van het Engels in het hoger onderwijs.

‘Mijn basishouding is dat de Nederlandse taal oersterk is, een wereldtaal in de zin dat ze op veel plaatsen in de wereld gesproken wordt, maar ook in de betekenis van een prachtige taal. We hoeven er niet vanuit een minderwaardigheidsgevoel mee om te gaan. Wanneer er situaties zijn in het internationale verkeer waardoor het beter is om met elkaar Latijn te spreken, of Engels, of Esperanto, dan heb ik dat nooit als een krenking van mijn moedertaal beschouwd.’

‘Je zou kunnen vrezen voor substitutie - dat de ene taal in de plaats komt van de andere -, maar wat ik vaker zie is correlatie: mensen die taalvaardiger zijn in het Nederlands spreken beter Engels en omgekeerd.’

‘Natuurlijk is de instructietaal op Nederlandse scholen het Nederlands. Dat staat niet ter discussie. Ik ken wel mensen die denken dat hun kinderen wereldburgers moeten zijn en vanaf hun twaalfde Engelstalig onderwijs moeten krijgen. Dat beschouw ik een beetje als aanstellerij. Mensen moeten doen wat ze willen, maar ik zie er de lol niet van in. Het Engels leer je toch wel.’

■ SMS-taal

Die ‘substitutie’ waar u het over hebt, vindt misschien niet plaats voor een individuele spreker, maar wel binnen de samenleving. Als het onderwijs op de universiteiten alleen of voornamelijk plaatsvindt in het Engels, verliest onze taal daarmee een functie, namelijk die van taal van de wetenschap.

‘Laten we dit nou niet romantiseren. De wetenschapstaal is heel lang het Duits geweest, en er was een tijd dat de keurige mensen Frans praatten. We moeten niet doen alsof er ooit een ideale heilstaat is geweest waarin het Nederlands in alle kringen de enige taal was en ook in de wetenschap de enige taal was. Dat heeft onze taal ook allemaal overleefd. Wanneer het voortkomt uit de logica van de situatie - je krijgt internationale groepen studenten in de collegezaal - dat je beter in het Engels kunt werken, moet je dat beslist doen.’

‘Het Engels is op wereldschaal de lingua franca geworden en so be it. Ik betreur dat er nog steeds gebieden in Europa zijn waar mensen niet of nauwelijks Engels leren. Daar hebben die mensen zelf last van en daar heeft de Europese Unie volgens mij ook last van. We hoeven ons geen zorgen te maken dat een land dominant zou worden. Het enige land in de eurozone waar Engels wordt gesproken, is Ierland. Maar we moeten wel de Nederlandse taal hoeden.’

‘We moeten niet doen alsof er ooit een ideale heilstaat is geweest waarin het Nederlands in alle kringen de enige taal was.’

Wat betekent dat?

‘Zorgen dat mensen de taal goed leren op school. Met de twee staatssecretarissen op het ministerie zijn we hard bezig om weer meer nadruk te leggen op spelling en grammatica.’

‘Er zit ook een aspect van discipline in. In sms-taal schrijf je egt in plaats van echt, omdat dat korter is. Er zit ook een vorm van ironie in, van spel. Maar als de ironie gaat regeren, wordt het ingewik-

[p. 124]

keld, want er komt een moment dat je wel echt moet schrijven omdat anders de taal tussen je vingers wegglijdt. Het vestigen en hoeden van een standaardtaal is een politieke daad met consequenties.’

■ Gemeenschappelijkheid

Maar welk gevaar dreigt er als je de taal zich vrij laat ontwikkelen?

‘Taal is een belangrijk onderdeel van de cultuur, die de samenleving samenbindt en ook voor veel mensen zin geeft. Als mensen zingen: “Als ik sterf, wil ik de Westertoren op mijn netvlies hebben”, geven ze daarmee uiting aan een reëel gevoel. En zo'n gevoel hebben ze ook over taal.’

‘In ons kosmopolitisme zijn we in het verleden misschien te veel voorbijgegaan aan het belang van dat soort gevoelens van gemeenschappelijkheid en eigenwaarde. Er moet ruimte zijn voor een beschaafd nationalisme en daarin past ook aandacht voor de Nederlandse taal. Ik ben ervoor dat we trots zijn op onze taal met een rijke traditie en een rijke literatuur.’

Maar wordt dat alles bedreigd doordat mensen in een sms egt schrijven? ‘Het is natuurlijk vaak een spel; maar dat spel holt soms misschien de discipline in je hoofd uit. Ik zat laatst op een PvdA-congres. Er werd een motie van de Jonge Socialisten geprojecteerd, waarin stond dat iets niet “vermindert” moest worden. Toen werd er door iemand van het presidium voorgesteld om die motie ongewijzigd aan te nemen. Als ik een groot scherm zie met die woorden, dan springt zo'n d/t-fout onmiddellijk blaffend op me toe. Het presidium heeft toen gezegd dat er op verzoek van de minister van Onderwijs toch een wijziging zou worden aangebracht.’

Maar wat kan een minister eraan doen behalve zich tot het presidium van een partijcongres wenden?

‘Toch spelling belangrijk blijven vinden in het onderwijs. De houding van dertig jaar geleden - zolang je uiting kunt blijven geven aan je bedoeling vinden we het wel goed - is niet de mijne.’