Onze Taal. Jaargang 78

[p. 92]

Nekharen overeind of naakt dansend op tafel?
Wat onze taal zegt over onszelf
Paulien Cornelisse

Is het er nu allemaal veel duidelijker op geworden sinds mensen kunnen praten? Niet echt eigenlijk, vindt NRC-columnist en cabaretier Paulien Cornelisse. Half april verschijnt haar boek Taal is zeg maar echt mijn ding, met daarin haar geheel eigen kijk op onze hedendaagse pogingen tot communicatie.

‘We gaan naar Lowlands, echt helemaal leuk.’
Foto: Nationale Beeldbank / Paulgr

Sinds ik over taal schrijf, word ik regelmatig benaderd door mensen die een taalergernis hebben en in mij een medestander hopen te vinden. Ze vinden het irritant dat mensen ‘groter als mij’ zeggen, of ‘gewoon heel erg kicken’ en ‘echt bizar grappig’. Hoewel het Nederlands een bron van irritatie is, wordt onze taal door deze mensen toch ook te vuur en te zwaard verdedigd: ‘Waarom moet het nu weer in het Engels? Het Nederlands is toch mooi genoeg? Noem het nu eens “webstek” in plaats van “website”!’

Ik ken het gevoel wel dat je niet wilt meegaan in een nieuwe taaluiting, omdat je denkt dat je er te goed voor bent. Het woord vet (in bijvoorbeeld ‘Ik vind brommers vet’) is er bij mij nooit in gekomen, en dat gaat waarschijnlijk ook niet meer gebeuren.

Toch vind ik het merkwaardig dat de zich ergerende mens zich neerlegt bij die ergernis. Als je vraagt waarom het eigenlijk zo irritant is, wordt er wanhopig uitgeroepen: ‘Maar het is fout/lelijk/misdadig!’ Ja, en?

■ Warm gevoel

Ik denk dat een ergernis vooral iets zegt over degene die hem heeft. Vet is in mijn oren lelijk, maar er zijn net zo goed foute, domme taalontwikkelingen waar ik meteen een warm gevoel bij krijg. Ik heb dat bij de toevoeging en alles. Het leuke aan en alles is dat je het werkelijk overal achteraan kan plakken. ‘En toen ging ik naar Oostenrijk en alles, en daar heb ik haar leren kennen en alles.’

En alles betekent niet echt iets, het is het taalkundige equivalent van een langzaam uitdovende kaars. De spreker zou nog veel meer kunnen toevoegen, maar besluit dat niet te doen. Vaak gaat de blik op oneindig als en alles wordt ingezet; alles is zo veel dat het verstand erbij stilstaat.

Dat ik een warm gevoel krijg bij en alles zegt iets over mij. Dat u, lezer, misschien wel verliefd bent geworden op een vrouw die ‘Ik ben gek van puzelen’ zegt, zegt iets over u. Maar wát zegt het?

■ Kritiekloosheid

Een tijdje geleden werd het onder moderne twintigers/dertigers/zich-jongervoordoende-veertigers populair om te zeggen: ‘We gaan naar Lowlands, echt helemaal leuk.’

Helemaal leuk, dat is nogal wat. Het betekent dat er niets níét leuk aan is. Helemaal wordt op deze manier trouwens nog veel meer gebruikt. Helemaal lekker, voor een maaltijd of een dagje aan het strand: ‘Zonnetje, zeetje, helemaal lekker.’ Helemaal geweldig en helemaal te gek vormen de overtreffende trap (‘Phuket man! Helemaal te gek!’). Helemaal toppie en helemaal toppertje wordt gebruikt door mensen die toppie en toppertje nog vinden kunnen, en dat is een slinkende groep.

Het is allemaal positief bedoeld, maar je vraagt je toch af: was het écht helemaal leuk? Was er nou niets dat een beetje tegenviel? Helemaal straalt een soort kritiekloosheid uit; ‘We hebben geen zin in gezeur, dus we besluiten alles leuk te vinden.’ Dat doet af aan de positiviteit ervan. Stel, je bent met iemand naar bed geweest, en je hoort diegene daarna tegen een derde zeggen: ‘Ja, het was echt helemaal lekker.’ Dan zou ik me, als ik jou was, toch zorgen gaan maken. Dit is iemand die het zozo vond, maar geen zin heeft om te klagen.

■ Pseudo-gezellig

In dezelfde groep van twintigers/dertigers/veertigers heb je ook weer mensen die juist nooit ‘helemaal’ zouden zeggen, omdat ze voortdurend geplaagd

[p. 93]

worden door de nuance. Onder deze subgroep zijn de voorvoegsels semi en pseudo in (semi-hip, pseudo-gezellig). Het leven is voor deze mensen niet makkelijk: ‘We zaten in een of andere wannabe-strandtent met van die duimring-jongens die van die semi-intellectuele gesprekken gingen voeren op zo'n pseudo-loungebank. Over internetcommunity's of een ander non-onderwerp. Kortom, we waren meteen weer weg.’

Grosso modo behoort iedereen tot een van deze groepen. De kritiekloze losbollen of de chagrijnige realisten. Luister naar je eigen taalgebruik en je weet tot welke groep je veroordeeld bent. Dat de taal je naar zulke belangwekkende inzichten kan leiden, is hét bewijs dat taal veel en veel meer is dan het uitwisselen van informatie.

■ Kakkerlakken

Want dat denken mensen. Dat taal is uitgevonden zodat we elkaar beter begrijpen. De redenering gaat als volgt: in de oertijd konden we nog niet praten. Dat was lastig, want als je iets duidelijk wilde maken, bijvoorbeeld: ‘Geef me die speer eens aan’, dan moest je dat doen met wilde handgebaren en onder het uitstoten van woeste klanken. (Bekijk een kind van anderhalf dat nog net niet kan praten maar wel op zijn wenken bediend wil worden en je weet hoe frustrerend dat is.)

Dus gingen mensen praten:

-	Hee, zie ik daar een mammoet? Verdomd als het niet waar is.
-	Ja, je hebt gelijk. Weet je wat ik doe? Ik pak even een speer, en ik hol er even achteraan.
-	Is goed!
-	Doe-doei.

Dieren zijn niet in staat tot zulk soort gesprekjes en daarom moeten ze veel meer in hun eentje doen. Omdat taal zo ongeveer het enige is waarin wij beter zijn dan dieren, vinden we taal voor het gemak ook meteen heel belangrijk. Wij kunnen makkelijk samenwerken, elkaar waarschuwen en dingen leren. Daarom hebben wij het veel makkelijker dan de dieren. Vinden we zelf. Maar dat is natuurlijk betrekkelijk.

Een kakkerlak kan makkelijk een atoomramp overleven, wat hem een voordeel biedt ten opzichte van ons. Alleen omdat kakkerlakken niet in staat zijn hun visie op de wereld aan ons kenbaar te maken (bijvoorbeeld door middel van het schrijven van het boek Een atoomramp is zeg maar echt mijn ding) denken wij mensen nog steeds dat wij het best bezig zijn.

■ Koffie?

Ikzelf ben er inmiddels aan gaan twijfelen. Ik heb namelijk het idee dat taal meer verwarring veroorzaakt dan duidelijkheid verschaft. Sinds we kunnen praten, hebben we uitgevonden dat je om de hete brij heen kunt draaien, dat je nare dingen op een aardige manier kunt zeggen, dat je kunt slijmen, liegen, goedpraten, stinkende wonden maken en die met de mantel der liefde bedekken.

Hoe meer ik erop let, hoe meer ik ervan overtuigd raak: mensen zeggen bijna altijd iets anders dan ze bedoelen. Zelfs een zin als ‘Wil jij nog koffie?’ kan van alles betekenen:

1.	‘Wil jij nog koffie? Mooi, ik ook, dus als jij die even zet...’
2.	‘Wil jij nog koffie? Ik vraag het maar, want dan hoeven we het verder niet meer te hebben over die oersaaie problemen op je werk.’
3.	‘Wil jij nog koffie? Als je “nee” zegt, betekent dat dat de sfeer verpest is en ik het binnenkort ga uitmaken.’

Het is moeilijk om je een volstrekt neutrale uitspraak te herinneren. Zelf kom ik op iets wat ik vorige week zei: ‘Waar is het zout? O, hier.’ Er was niemand in de kamer, dus misschien dat ik het er daarom zo neutraal uit kreeg.

■ Opbeurend

De vraag is natuurlijk: moeten we hier depressief van worden? Dat mensen bijna altijd iets anders zeggen dan ze bedoelen? En dat het doel van taal (dingen duidelijker maken) totaal niet bereikt wordt?

Ehm.

Illustraties: Paulien Cornelisse

Ik vind niet dat je er depressief van moet worden. Maar als je op een regenachtige middag toch denkt: verdomme, niemand begrijpt me en waarom kan ik niet goed zeggen wat ik wil, en waarom zegt niemand wat hij denkt? Dan is het misschien opbeurend om in ieder geval eens te gaan onderzoeken waar het hem dan in zit, dat taal de wereld zo onduidelijk maakt.

Waarom gaan van de ene zin je nekharen recht overeind staan en wil je door de andere zin het liefst meteen naakt op de tafel gaan dansen? En waarom zijn die zinnen niet voor iedereen hetzelfde? Je zal maar een vriend hebben die zegt: ‘Het gaat uiteindelijk toch om een stukje samenzijn.’ Daar kun je toch niets meer mee? Behalve de mensen die echt zo'n vriend hebben, die kunnen er blijkbaar wel iets mee. Iedereen heeft een eigen taalsmaak, en dat is maar goed ook, anders zouden ‘een stukje samenzijn’-jongens nooit een vriendin krijgen.

■ Walgelijk

Wat één persoon stom vindt, ligt trouwens niet vast. Je kunt weleens iemand tegenkomen die zó leuk is dat een stomme zin vanzelf ook leuk wordt. Nu vind ik ‘Pak 'm beet, een x-aantal keer’ nog vrij walgelijk, maar je weet maar nooit wie er nog op mijn pad komt. De taal verandert voortdurend en de mens gelukkig ook. Dat zou de zich ergerende mens eens moeten bedenken, voordat hij weer een oekaze uitvaardigt over het woord webstek.

Aan de luisteraar ondertussen de taak om te proberen te begrijpen wat je bedoelt. Taal maakt alles onduidelijk, maar als je heel goed luistert, hoor je wat mensen liever niet willen zeggen: wie ze eigenlijk zijn.

Voor bestelinformatie over het boek, zie blz. 99.