Onze Taal. Jaargang 78

[p. 62]

Ewoud Sanders
Reetketelsteenbikkers lichten
Bargoens [11]: bajestaal van nu

De Bijlmerbajes in Amsterdam.
Foto: Wikimedia Commons / Mig de Jong

Het Bargoens was vroeger de lingua franca van de zelfkant. Welke woorden uit het Bargoens hebben het tot de standaardtaal geschopt? Daarover ging deze serie tot nu toe. Ter afwisseling een aflevering over moderne dieventaal.

Het Bargoens was een sociolect, een taal die tot het begin van de twintigste eeuw door een bepaalde sociale groep werd gesproken. Bargoens wordt wel ‘de taal van de dieven’ genoemd, maar ook landlopers, inbrekers, pooiers, prostituees en allerlei andere mensen die aan de zelfkant leefden, spraken of verstonden het Bargoens. De groep waar deze taal bij hoorde, bestaat inmiddels niet meer als aparte sociale klasse, maar is opgedeeld in vele groepen, bendes, kartels en individuen. Daarom zou je het Bargoens een ‘dode taal’ kunnen noemen.

Dat wil niet zeggen dat hedendaagse criminelen zich niet meer bedienen van een geheimtaal. ‘Vanwege het gevaar van afluisteren communiceren vrijwel alle onderzochte drugshandelaren in geheim- of codetaal’, concludeerden Kleemans, Van den Berg en Van de Bunt in 1998 in hun rapport Georganiseerde misdaad in Nederland.

■ Codewoorden

De politie stuit soms op codewoorden, schrijven de onderzoekers, die niet alleen binnen één specifieke groep worden gebruikt, maar ook in meerdere criminele samenwerkingsverbanden. Je zou dit, schrijven zij, ‘een soort Bargoens’ mogen noemen. In hun rapport sommen de onderzoekers een aantal van die codewoorden op:

-	beetje verkouden zijn ‘problemen hebben’
-	biertje, koffie of thee drinken ‘ontmoeten’
-	boek ‘paspoort’
-	bruine sinaasappelen ‘heroïne’
-	foto ‘proefmonster’
-	gamba ‘een kilo cocaïne’
-	papier ‘geld’
-	post ‘geld’
-	schaapje ‘vrouw’
-	vis ‘hasj’
-	wit ‘cocaïne’
-	zwart ‘heroïne’ (ook wel ‘bruin’ genoemd)

Het gaat hier om woorden, aldus de onderzoekers, die ‘met enige fantasie wel te herleiden [zijn] tot de feitelijke boodschap’. Maar veel zijn het er niet en de conclusie van de onderzoekers luidt dan ook: ‘Het idee dat het criminele milieu doorgaans gebruik zou maken van zeer geraffineerde vormen van codetaal, wordt door ons onderzoeksmateriaal niet bevestigd.’

■ Om de tuin leiden

Wat doen hedendaagse criminelen dan wel om de politie, die altijd kan meeluisteren, om de tuin te leiden? Zij spreken bijvoorbeeld met elkaar af - men mag aannemen wanneer ze samen een biertje, koffie of thee drinken - dat gangbare woorden een totaal andere betekenis krijgen. Ook hiervan geven de onderzoekers een voorbeeld, uit een afgeluisterd telefoongesprek.

In dat gesprek hoorden ze de ene drugshandelaar tegen de andere zeggen dat hij zijn nichtje in Maastricht ging bezoeken. Dat nichtje hield erg van ‘pauselijke roomse dingen’. Het ‘nichtje’, zo bleek bij onderzoek van de politie, bleek in feite de leider te zijn van een religieuze beweging die tevens in hasj handelde. En met Maastricht bleek Istanbul te zijn bedoeld.

Het vergt enige oefening, deze codetaal (‘Nee, nee, met Breda bedoel ik dus Bogotá!’), maar dit is natuurlijk geen

[p. 63]

Bargoens meer: het is geen wijderverbreide geheimtaal van een aparte sociale klasse. Meer geavanceerde codetaal trof de politie indertijd aan in het faxverkeer. Er werden reeksen cijfers doorgefaxt waarbij ieder cijfer stond voor een letter. Bij telefoonnummers was de code: bij ieder cijfer 1 optellen, dan heb je het goede nummer. Toch gaat dit allemaal om codetaal voor bepaalde, zeer kleine groepen, niet om de taal van een grotere sociale groep.

■ Bijlmerbajes

Waar je die meer algemene codetaal nog wél ziet, is in de Penitentiaire Inrichting Over-Amstel, beter bekend als de Bijlmerbajes in Amsterdam. En zonder twijfel ook in andere gevangenissen in Nederland.

In 1998 heb ik gecorrespondeerd met iemand in de Bijlmerbajes. Dat was een blanke, hoogopgeleide man die vastzat (‘op cel’, schreef hij zelf) wegens oplichterij. Op mijn verzoek heeft hij een lijst aangelegd van de woorden en uitdrukkingen die hij daar hoorde. Bij sommige woorden staat een toelichting en een voorbeeldzin. De tekst is van hem, ik heb een en ander alleen maar een beetje rechtgetrokken. Er zitten een paar woorden tussen - rat, matennaaier, zingen, plus sommige scheldwoorden - die een bredere verbreiding hebben. Of ze nu nog zo in de Bijlmerbajes worden gebruikt, kon ik niet nagaan, maar de kans lijkt me groot. Sommige ervan zijn ook bekend in straattaal of in Algemeen Informeel Nederlands.

Een waarschuwing voor de fijngevoelige lezer: hier stoppen met lezen! Het leven is hard in gevangenissen, en het taalgebruik is navenant.

afgestraft zijn ‘je definitieve straf ontvangen hebben; je uitspraak binnen hebben’

apenlul ‘zwarte Afrikaan’ blauwen ‘bewakers’ (naar het blauwe uniform)

blauwenlikker ‘iemand die bij de bewakers slijmt’ (‘Oppassen, dat is een blauwenlikker.’)

broodpoot ‘iemand die voor telefoonkaarten of drugs (in de bajes is geen geld) zijn lichaam in de douche verkoopt’ (komt maar soms voor, heel soms, vaak ook een gerucht dat een eigen leven leidt; ‘Vuile broodpoot, tyfus broodpoot!’)

buizen (werkwoord) ‘via verwarmingsbuizen met elkaar communiceren’

buizenneuker ‘iemand die de hele nacht op de verwarmingsbuizen loopt te rammen of te tikken (uit eenzaamheid bijvoorbeeld) en daarmee de anderen uit hun slaap houdt’

crêpe moeten ‘zelfmoordvrije, crêpepapieren kleren aan moeten’ (dat gebeurt als je in volstrekte isolatie moet en ze uit voorzorg elk potentieel zelf-moordwapen (knopen die je kunt inslikken, een riem waaraan je je kunt ophangen, etc.) wegnemen; ‘Ik moest drie dagen crêpe.’)

droogneuken ‘je aftrekken na een nachtelijke Filmnet-seksfilm’ (‘Het was weer droogneuken vannacht.’)

vuile droogneuker ‘iemand die zich duidelijk hoorbaar (soms met opzet) en heel vaak aftrekt’

droog staan ‘geen seks hebben’ (‘Hij staat al twee jaar droog.’)

joekel ‘zwarte’

joekelen (racistisch tijdverdrijf) ‘zwarten pesten’ (‘Zullen we even gaan joekelen?’)

kamelenneukers ‘Arabieren’

kindertikker ‘kinderlokker’

klankie ‘vrouwelijke bewaarder, vaak te herkennen aan het geklak van haar hakken’ (aan de klánk dus; celdeuren zijn dicht, je gaat meestal alleen maar op je gehoor af; ‘Een nieuw klankie, zo te horen.’)

kopper ‘kopstoot’ (‘Iemand een kopper geven.’)

koud zetten ‘in volstrekte isolatie plaatsen’ (‘Ze hebben hem koud gezet.’)

lichten ‘tijdens detentie door stillen worden opgehaald voor verder verhoor’ (‘Morgen word je om 10.00 uur gelicht.’)

loskomen ‘de bajes verlaten’

de lucht ‘het luchten’ (‘Hoe laat is de lucht?’)

luchters ‘zij die gelucht worden’ (‘Er zijn niet veel luchters vandaag.’)

matennaaier ‘iemand die gedetineerden verlinkt bij bewakers’

nasipoot ‘Chinese flikker’

noodpoot ‘iemand die uit seksuele nood contact met een ander van hetzelfde geslacht zoekt’

nuller ‘iemand die nooit of bijna nooit van cel komt, een eenling’

iemand prikken ‘iemand licht bewerken met een vork of mes’

een wijf prikken ‘een vrouw een beurt geven’ (‘Ik zou dat wijf graag even willen prikken.’)

rat ‘verrader, iemand die bij de politie heeft doorgeslagen’ (‘Dat is een rat.’)

reetketelsteenbikker ‘fikker’

selecteur ‘iemand die een bajes voor je uitzoekt als je weg moet uit het huis van bewaring’

transport ‘door de boevenwagen worden opgehaald om naar de rechtbank te gaan’ (‘Hij heeft morgen transport.’)

vlaai ‘iemand met een zachte g’ (waarschijnlijk een verwijzing naar de Limburgse vlaai; ‘Dat is een vlaai, dat hoor je zo.’)

vogelen ‘op cel naar vogels kijken, meeuwen vaak, die worden gelokt met broodkorsten’ (een belangrijk tijdverdrijf in de bajes; ‘Ik heb wat gevogeld.’)

zandneukers ‘Arabieren’

zingen ‘doorslaan, alles vertellen bij het verhoor’ (‘Hij heeft gezongen.’)