Onze Taal. Jaargang 78

[p. 66]

Guus Middag
Zong
Twië bein

Waarom zingt Eva de Roovere ‘Jij is lastig’ en ‘fantastig’? En de jongens van Opgezwolle ‘proef die woofer’? En hoe komt het dat dit zo bijzonder klinkt? In zijn rubriek ‘Zong’ staat Guus Middag stil bij de taal en de poëzie die te horen is in allerlei Nederlandstalige liedjes, oud en nieuw.

Het was op zo'n stille zondagmiddag dat ik, luisterend naar zo'n stil zondagmiddagprogramma ergens op een achterafzender, plotseling polonaisemuziek uit de radio hoorde komen. Hoempa, carnaval, toeters en trompetten, een lekker hosritme en allemaal mensen die in een voor mij onverstaanbaar rooms dialect meezongen. Na afloop was er een geleerde meneer die veel verstand had van kerkelijke en andere moeilijke muziek. Maar hij wilde toch ook even kwijt dat hij enorm kon genieten van het soort hoempaliederen waarvan wij er nu net een hadden beluisterd. Ik niet, eerlijk gezegd. Maar ik had er wel genoeg van gehoord om nieuwsgierig te worden naar de taal en de tekst.

Na de nodige onderzoekingen bleek ik geluisterd te hebben naar ‘Twië bein’ (‘Twee benen’), een klassiek carnavalslied uit de streek rondom Venlo, in verschillende uitvoeringen beschikbaar. Het is ergens in het midden van de jaren vijftig geschreven door Frans Boermans (tekst) en Thuur Luxembourg (muziek). Het lied vertelt van een groot probleem waarmee de zanger al zijn hele leven worstelt. Hij heeft er heel lang over gezwegen, en het lijkt ook wel alsof hij zich er nog steeds een beetje voor schaamt. Hij piekert er al jaren over, zonder tot een oplossing te kunnen komen. Dat is al een eerste bestaansreden voor dit lied: hier wil iemand nu eindelijk eens zijn hart luchten. Schaamte of niet, in de tweede strofe spreekt hij zijn probleem dan toch maar uit: ‘Nao jaore lang studere / kwaam ik d'r nog neet oeët. / Ik bleef maar prakkezere, / wie kôm ik toch veuroeët?’

■ Vooruitgangsbeweging

Hier is een denker aan het woord: hoe kan ik vooruitkomen, wat is het wezen van de vooruitgang? (In sommige uitvoeringen heet dit lied ook wel ‘De veuroetgank.’) Onze denker heeft de zaak methodisch aangepakt, zo valt uit het vervolg op te maken. Vraagstelling, nauwkeurige waarneming, zorgvuldige registratie van de gegevens. Dit zijn de eerste observaties: ‘Mien linker bein en mien rechter bein, / die laupe nôw al jaore naevenein.’ En daaraan kunnen meteen deze vervolgobservaties worden toegevoegd: ‘Det ein geit op en det ander neer. / En as ze dao mit vaerdig zien, beginne ze alweer.’ Er zijn, korte samenvatting van het nog lopende vooronderzoek, twee benen. Ze bewegen naast elkaar voort. Het ene gaat omhoog, het andere naar beneden, en deze cyclus blijft zich steeds herhalen. Ook vanuit een ander waarnemingspunt blijkt deze veronderstelling juist te zijn: ‘Det ein löp héj en det ander dao. / En ze laupe zich al jaore achternao.’

U moet hier dus een stevige hoempadeun bij bedenken, en vele vrolijke stemmen, die zo te horen al goed zijn ingedronken. Dan kan het niet anders dan dat met dit lied (been op, been neer) de polonaise wordt ingezet. Ziehier nog een tweede bestaansreden voor dit lied: het geeft het theoretisch fundament voor deze klassieke carnavalsvooruitgangsbeweging. Functionele hoempa! Onze zanger gaat nu de onderzoeksfase in: ‘Ik ging 't ônderzeuke, / ik keek nao alle bein.’ Hij kijkt naar hoe al die andere benen van al die andere mensen het doen. En, verrassende uitkomst, die blijken stuk voor stuk precies hetzelfde te doen als zijn eigen benen: ‘Det waas now net 't leuke, / die deje'n 't, ein veur ein.’

■ Cruijff

Dit is zo ongeveer het punt waarop het lied twee richtingen op kan gaan - altijd lastig bij een polonaise. Slaat het de weg in naar waanzin of wijsheid? Hier volgt het slotcouplet, waarin ons de uitkomst van het onderzoek naar het wezen van de vooruitgang wordt gepresenteerd: ‘Ik snap nôw auk de raeje, / waorum die bein zoeë gaon. / Die môtte blieve traeje, / want anders bliefste staon.’ Eindelijk weten we nu waarom de benen altijd maar door blijven gaan: de benen moeten blijven stappen, want anders blijf je staan.

Uit: De Träöt, jaarlijkse uitgave van carnavalsvereniging Jocus uit Venlo.

Ik moest erom lachen, maar tegelijk was het natuurlijk ook maar al te waar. Het klinkt al bijna als een eeuwenoud spreekwoord. Of als een waarheid uit het oeuvre van een onthechte dichter. Bij Hans Faverey lees ik vergelijkbare spreuken: ‘Om het rolgordijn 's morgens / omhoog te kunnen laten vliegen, / moet iemand het 's avonds hebben neergetrokken.’ Het zou aan oude Perzische wijsheidspoëzie ontleend kunnen zijn. Neem bijvoorbeeld deze regel van Behâ' ad-Dîn 'Âmilî, in de vertaling van J.H. Leopold: ‘er komt niet uit de kruik dan wat er in is’. Het heeft ook wel iets van de vanzelfsprekendheid van een uitspraak van Johan Cruijff. ‘Als wij de bal hebben, kunnen hun niet scoren.’ En net als bij Cruijff weet je niet goed of het nu een dooddoener is of een briljante vondst, een dronkemanswijsheid of een mantra voor de rest van je leven. Ik weet het nog steeds niet. De ene keer zeg je in zo'n geval: het lijkt wel een dichter, niemand kan de dingen zo mooi zeggen als hij. En de andere keer: wat een onzin.

Soms tref ik mezelf 's avonds laat aan met de neus tussen de gordijnen. Ik kijk naar buiten en tuur de donkere nacht in en prevel stil wat voor me heen: ik ben zo blij, zo blij, dat mijn neus van voren zit - en niet opzij. En dan knik ik nog maar eens wat, als een weldenkend mens, en sluit dan wijselijk de gordijnen.