Onze Taal. Jaargang 78

[p. 22]

Ton den Boon
Net als in de film
Diamonds are forever

Tientallen woorden die oorspronkelijk alleen bekend waren van een film, zijn de laatste decennia onze taal binnengeslopen, en er komen er steeds meer bij: van dirty dancing tot killingfields en van out of Africa tot una giornata particolare. In de rubriek ‘Net als in de film’ bespreekt Ton den Boon, hoofdredacteur van de grote Van Dale, om de maand zo'n filmwoord.

James Bond is ongetwijfeld een van de bekendste personages uit de film-geschiedenis: de eind vorig jaar verschenen film Quantum of Solace is alweer de 22ste over deze gentlemanspion. Door de populariteit van de films werden de titels van sommige gevleugeld. Zoals Diamonds Are Forever, een vroege James Bond-film over een omvangrijke diamantsmokkel, geïnspireerd op de gelijknamige roman van de Britse schrijver Ian Fleming (1908-1964), Bonds geestelijk vader. Het boek werd in Nederland uitgebracht onder de titel Doden voor diamanten, maar de Engelse titel sloeg pas echt aan.

■ De beers

Nrc.next schreef 31 oktober 2008 over het kunstwerk vol diamanten van Damien Hirst, dat eind vorig jaar onder veel media-aandacht naar het Rijksmuseum werd gehaald: ‘De dubbelzinnigheid van de schedel wordt in For the Love of God nog versterkt. Het credo dat “diamonds are forever” wordt aan de kaak gesteld door de leegheid van de blik.’ De Bond-titel blijkt vaak ook te inspireren tot andere levenswijsheden, zoals ‘Diamonds are forever, de dood ook’, uit Het Financieele Dagblad van 8 november 2008.

De filmtitel Diamonds Are Forever is een voor de hand liggende variatie op ‘A Diamond is Forever’, de slogan waarmee 's werelds grootste diamantbedrijf De Beers sinds 1939 zijn koopwaar aanprijst. Elke Amerikaan en Brit van enige ontwikkeling zal met de slogan hebben kennisgemaakt, dus het is zeer aannemelijk dat Fleming zijn boektitel op de slogan heeft gebaseerd.

In het Nederlands komt de uitdrukking pas sinds de Bond-film voor, maar ook weer niet vaak genoeg voor een plekje in het woordenboek.

■ Bond, James Bond

Ook de telkens terugkerende elementen in de films hebben veel catchphrases opgeleverd. De aantrekkelijke tegenspeelsters van Bond, minimaal één per film, hebben zelfs de grote Van Dale gehaald als bondgirl (‘sexy en gevaarlijke vrouw, die qua type doet denken aan tegenspeelsters van James Bond’).

Niet in Van Dale opgenomen, maar wel erg bekend is de manier waarop James Bond zich voorstelt in het begin van bijna iedere film: ‘(My/the name is) Bond, James Bond.’ Er worden regelmatig toespelingen op gemaakt als ‘My name is Jansen, Jan Jansen.’ Of, als woordspeling: ‘The name is Bond... Boerenbond’ (TC/Tubantia, 3 juni 2006). Toen bleek dat deze catchphrase in de nieuwste Bond-film ontbrak, werden daar zelfs nieuwsitems aan gewijd.

En de manier waarop James Bond zijn martini drinkt (‘shaken, not stirred’) verwijst inmiddels niet alleen meer naar cocktails. Dat blijkt uit een commentaar op het crisisgevoel tijdens de economische neergang van 1998: ‘De wereldeconomie is shaken, not stirred’ (NRC Handelsblad, 8 oktober 1998).

■ 007's in de lage landen

Ten slotte wordt de codenaam van James Bond, 007, in Nederland wel spottend gebruikt voor ambtenaren. Zo noemde De Telegraaf degenen die controles uitvoeren voor permanente bewoning van recreatieverblijven de ‘007's in de lage landen’ (25 oktober 2008). En Het Parool had het 3 april 2008 over ‘007's [die] moeten infiltreren in criminele bendes, om zo de zware criminaliteit beter te kunnen bestrijden’, in een bericht over een uitbreiding van het Korps Landelijke Politiediensten (KLPD) met speciale rechercheurs.

De filmposter van Diamonds Are Forever, de zevende James Bond-film, uit 1971.

007 wordt echter nog niet in Van Dale beschreven als een ‘geheim agent’, hoewel daar op grond van het aantal keren dat 007 in de media wordt aangetroffen geleidelijk aan wel aanleiding toe is. Ook andere Bond-gerelateerde woorden en uitdrukkingen als shaken, not stirred zullen mogelijk in de volgende editie van het woordenboek worden opgenomen.

Filmtitels in Van Dale: alleen Engels?

Er zijn ongeveer twintig filmtitels zó gevleugeld geworden dat ze het tot een vermelding in de grote Van Dale hebben geschopt. De overgrote meerderheid van die aan films ontleende uitdrukkingen is Engelstalig, maar ook andere talen komen voor: één Franse (grande bouffe), twee Italiaanse (la dolce vita en una giornata particolare), één Japanse (godzilla) en ook een Nederlandse: familie Flodder.

Dat de meeste filmtitels in Van Dale Engelstalig zijn is geen wonder, want vooral de Amerikaanse filmindustrie is al decennialang letterlijk beeldbepalend op het witte doek.