Onze Taal. Jaargang 78

[p. 10]

Diana Vinke
Technische Universiteit Eindhoven, faculteit industrial design
In het Engels op weg naar je bul
Lijdt de kwaliteit van het hoger onderwijs onder het gebruik van Engels?

Zodra studenten in de eindfase van hun studie zitten, is het vaak afgelopen met onderwijs in het Nederlands. Dan komt het Engels om de hoek kijken. Maar zit zo'n vreemde taal goed onderwijs niet in de weg? ‘Na een college in het Nederlands ben ik moe, na een college in het Engels ben ik uitgeput.’

Foto: Ben Bergmans

Ruim vijftien jaar geleden opperde toenmalig minister van Onderwijs Ritzen dat alle universiteiten op termijn moesten omschakelen naar het Engels als instructietaal. Het plan werd destijds weggehoond, maar inmiddels bedient het hoger onderwijs zich steeds vaker van die taal. Vooral de zogeheten masterfase (in de praktijk het vierde en eventueel het vijfde jaar van de opleiding) verloopt nogal eens in het Engels. Dat gebeurt niet alleen om buitenlandse studenten aan te trekken, maar ook om hun Nederlandse collega's voor te bereiden op een internationale werkomgeving.

Dat buitenlandse studenten gebaat zijn bij de lingua franca van de academische wereld is duidelijk: zo kunnen zij zich richten op de inhoud van het onderwijs zonder Nederlands te hoeven leren. Maar hoe zit het met de studenten die het Nederlands als moedertaal hebben? En met de docenten? Gaat er met het onderwijs in het Engels niet ook veel verloren? Kan een docent in het Engels bijvoorbeeld wel net zo goed zijn verhaal kwijt als in het Nederlands? En komt dat verhaal vervolgens wel over bij de studenten?

■ Inspannender

Halverwege de jaren negentig deed ik mijn promotieonderzoek naar de ervaringen van docenten en studenten. Ik richtte me daarbij op technische en economische opleidingen aan Nederlandse universiteiten.

De docenten die meededen aan het onderzoek, hadden allemaal het Nederlands als moedertaal, en ze doceerden al in het Engels. Vooral de economiedocenten gaven aan wel gelukkig te zijn met het Engels. Doordat hun vakgebied voor het grootste deel Engelstalig is, hoefden ze niet alles in het Nederlands te vertalen. Maar er werden ook minder positieve punten genoemd, vooral door de docenten die niet zo geoefend waren in het Engels en minder ervaring hadden met het verzorgen van Engelstalig onderwijs. De voorbereiding van de colleges kost meer tijd, en het geven van colleges zelf vonden ze inspannender: ‘Na een college in het Nederlands ben ik moe, na een college in het Engels ben ik uitgeput.’ Daar komt bij dat ze het moeilijker vinden om zich duidelijk en nauwkeurig uit te drukken, om dingen te nuanceren of

[p. 11]

iets op verschillende manieren uit te leggen door samen te vatten, anders te formuleren of een voorbeeld te geven. Ook hebben ze in het Engels meer moeite om te improviseren, bijvoorbeeld in te spelen op de actualiteit, vragen van studenten te beantwoorden, of tussendoor een grapje te maken.

De problemen die ze ondervonden werden ook duidelijk zichtbaar in de twee video-opnames die ik maakte: één van een Engelstalig en één van een Nederlandstalig hoorcollege. De docenten moesten in het Engels inderdaad vaker zoeken naar woorden en voorbeelden. Maar er was nog een belangrijk verschil: de lessen leken er wat saaier op te worden. Dat zat 'm vooral in de intonatie en spreeksnelheid. Die waren wat vlakker. Maar ook vertelde de docent het verhaal minder expressief, dus met minder gebaren, lichaamstaal en mimiek.

Het had voor de hand gelegen dat sommige docenten ontwijkingsgedrag zouden vertonen om te verbloemen dat hun Engels tekortschoot, bijvoorbeeld stukken tekst voorlezen, of het beantwoorden van vragen uitstellen tot na het college. Maar dat bleek allemaal niet het geval.

■ Didactische vaardigheden

Dan de studenten. Wat vinden die van Engelstalige colleges? Het bleek ze niet veel uit te maken. Ik zocht honderd tweedejaarsstudenten bij elkaar en splitste ze in twee groepen. De ene groep volgde een college in het Engels, de andere in het Nederlands. De docent was steeds dezelfde.

De twee groepen studenten beoordeelden het college gelijk: de stof vonden ze even moeilijk of makkelijk en de docent vonden ze even goed in het uitleggen van de stof. Studenten uit een ander, later onderzoek toonden zich overigens wat kritischer, bijvoorbeeld over het Engels van hun docenten. Dat deden ze al snel af als ‘steenkolenengels’ - zelfs als dat Engels objectief gezien erg goed bleek te zijn. Zij wilden liever docenten met Engels als moedertaal, zodat ze zelf van het Engels konden leren. Wat ze bovendien in het Nederlands níét, maar in het Engels wél als storend bleken te ervaren, was het ontbreken van didactische vaardigheden: enthousiast kunnen vertellen, duidelijk uitleggen, oogcontact maken, goede voorbeelden geven, etc. De studenten konden zich er minder goed door concentreren en het zat de spanningsboog eerder in de weg.

Tot zover de oordelen. Maar welke groep stak nu uiteindelijk het meest op van die colleges? De Engelse groep of de Nederlandse? Direct na het college deden beide groepen dezelfde toets, en daaruit bleek duidelijk dat de studenten die college in het Nederlands hadden gevolgd, het best scoorden.

■ Voordeel van de twijfel

Tot nu toe klinkt het allemaal nog niet echt als een aanbeveling voor Engelstalig onderwijs. Moeten we daarom niet voorzichtig de afschaffing ervan gaan overwegen? Nee, ik denk dat Engels op de universiteit ten minste het voordeel van de twijfel moet krijgen. De resultaten zijn ook minder erg dan het op het eerste gezicht lijkt.

Over die slechtere toetsresultaten bijvoorbeeld: uit twee latere promotieonderzoeken blijkt dat het een kwestie van wennen is. In het begin scoren de studenten lager op toetsvragen over toepassing en integratie van de stof. Maar dit nadelige effect van Engels verdwijnt als studenten wat langer Engelstalig onderwijs hebben gehad.

Sterker nog, volgens een van die latere onderzoeken heeft het gebruik van Engels wellicht zelfs een positief effect op hun leerproces. Engelse colleges lijken - meer dan colleges in de moedertaal - bij studenten een ‘kritische verwerkingsstrategie’ uit te lokken, wat wil zeggen dat ze proberen de kerngedachte van een college te achterhalen, zelf structuur in de studiestof aanbrengen, naar verbanden zoeken en een kritische houding hebben ten opzichte van de stof. Mogelijk komt dit doordat ze tijdens het college minder van de inhoud oppikken vanwege het Engels. Bij de Nederlandse colleges neigden de studenten meer naar andere, oppervlakkigere verwerkingsstrategieën, zoals memoriseren en selecteren.

■ Landsgrenzen

Hoewel de onderwijskwaliteit er aan de docentkant weliswaar op achteruit lijkt te gaan bij Engelstalige colleges, zit het de leerresultaten van de studenten dus minder in de weg dan je zou denken. Dat wil evengoed nog niet zeggen dat er aan Engelstalig onderwijs verder helemaal geen eisen gesteld hoeven te worden of dat er niets aan valt te verbeteren. Het belangrijkste is dat een opleiding een gegronde reden moet hebben om over te stappen op het Engels - bijvoorbeeld het internationaal toegankelijk maken van een uniek vakgebied, zoals lucht- en ruimtevaart - en concrete maatregelen neemt om de onderwijskwaliteit te waarborgen. Zo kan de gewenningstijd voor studenten worden teruggebracht door extra Engelse les in te bouwen en door het contact met de docent persoonlijker te maken, bijvoorbeeld door onderwijs in kleinere groepen.

En moeten alle docenten op taalcursus, zoals weleens gesuggereerd wordt? Dat is een goed idee, zeker op het moment dat ze net beginnen met het geven van Engelstalige colleges. Dan heeft zo'n cursus nog veel effect, zo blijkt uit onderzoek. Maar een cursus didactische vaardigheden in het Engels slaat twee vliegen in één klap. Het bereidt docenten heel gericht voor op doceren in het Engels en vergroot hun didactische repertoire. Een maand of wat in een Engelstalige omgeving werken is een goed alternatief. Dit is uiteindelijk een van de achterliggende ideeën van internationalisering: onderwijs over de landsgrenzen heen tillen.

Een lijst met meer informatie over dit onderwerp vindt u op www.onzetaal.nl/2009/01/vinke.php.