Onze Taal. Jaargang 76

[p. 352]

Zong
Auto, vliegtuig

Guus Middag

Waarom zingt Eva De Roovere ‘Jij is lastig’ en ‘fantastig’? En de jongens van Opgezwolle ‘proef die woofer’? En hoe komt het dat dit zo bijzonder klinkt? In zijn rubriek ‘Zong’ staat Guus Middag stil bij de taal en de poëzie die te horen is in allerlei Nederlandstalige liedjes, oud en nieuw.

Er zijn soms liedjes waarvan je eigenlijk niet weet waarover ze gaan. Ik hoor een piano-intro, een paar strijkers, en dan een kalme zangstem die in het Limburgs tegen mij begint te praten. Ik versta het niet, maar het klinkt goed. En bij het refrein kan ik zelfs meezingen. Ik hoor ‘au-to’, heel langgerekt, en dan ‘vlieg-tuig’, of liever ‘vleeg-tuug’, ook heel langgerekt, en dan ‘de trein’, kort, en ‘de boot’, ook kort. ‘De trein’ klinkt een beetje als ‘d'n train’, en ‘de boot’ als ‘d'n bwoet’, maar toch blijven de vier middelen van vervoer goed herkenbaar, ook voor nietdialectsprekers. En dan volgt een eerste en al meteen moeilijk te weerleggen conclusie: ‘Wat is de wereld toch groot.’ Of, iets Limburgser neergeschreven: ‘Waat is de werrelt toch groet.’ Het klinkt allemaal wat naïef, alsof er een kind aan het woord is dat bezig is de wereld te ontdekken en vooralsnog niet veel meer kan dan verwonderd om zich heen kijken, eerste woordjes stamelen en zich verbazen over hoe groot de wereld wel niet is.

■ Ontdekkingsreis

De Limburgse popgroep Rowwen Hèze.
© Rowwen Hèze

Het lied heet ‘Auto, vliegtuug’. Het is van de Limburgse groep Rowwen Hèze. Het is in mei 1999 uitgebracht. Ik heb lang gedacht dat het om een kinderlied ging, een zomerdroomherinnering van een dorpsjongen: zanger Jack Poels, uit America, een klein dorp in de Peel. Hij zingt van de zon die in zijn ogen schijnt, van slaap en droom, en van een boom in een zomerse wei. Dan vormt zich al haast vanzelf het beeld van een dromerige jongen die zich in of onder die boom voorstelt hoe het is om een vliegtuig te zijn. Met gespreide armen, stel ik me voor. Of een auto, een train of een bwoet. Of dat alles bij toerbeurt, op ontdekkingsreis door de grote wijde nieuwe wereld. Zeker als er na een tweede, ook nog niet erg verstaanbaar couplet, een nieuwe refreinregel op volgt: ‘Waat is de werrelt toch groet / als ik mien oege sloet.’ Hier is, in twee regels, het wezen van de verbeelding gevangen: als je je ogen sluit en gaat dwalen door je binnenwereld, dan wordt de wereld groter. Even paradoxaal, maar nog bondiger gezegd, in de regel die daarop volgt: ‘Als ik mien oege sloet / zien ik elke dag wat mier.’ Het zou zo in een aforismenbundel kunnen: ‘Hoe minder uitzicht, hoe meer inzicht (J. Poels)’.

De sfeer van het lied doet wel enigszins denken aan die van de klassieker ‘Het dorp’, naar een Frans origineel bewerkt door Friso Wiegersma, gezongen door diens levensgezel Wim Sonneveld. Verheerlijking van de kleine overzichtelijke dorpswereld, lichte nostalgie, sfeer van de jaren vijftig en jaren zestig, zomer, weemoedig stemmende strijkers. Wiegersma had bij het bewerken van het chanson Deurne voor ogen, het dorp van zijn jeugd. Ook in de Peel, ongeveer tien kilometer van America.

■ Antoon Coolen

‘De werrelt is groet / in mien durp aan de rivier’, zo zingt Jack Poels in zijn slotregels. Voor wie het lied autobiografisch wil opvatten wordt het nu lastig, want het durp America ligt niet aan een rivier. Deurne ook niet. De slotwoorden zijn een verwijzing naar de roman Dorp aan de rivier (1934) van Antoon Coolen, die woonde en werkte in Deurne. Om het nog pikanter te maken: Dorp aan de rivier gaat over de belevenissen van de huisartsen Wiegersma, vader en grootvader van Friso (maar, om het nog ingewikkelder te maken: die belevenissen speelden zich oorspronkelijk niet in de Peel af, maar in het Brabantse Lith, dorp aan de rivier de Maas).

‘Auto, vliegtuug’ zou het weemoedige Peeldorplied van een weemoedige Peeldorpjongen kunnen zijn, maar toch is het dat niet. Wie de tekst erbij zoekt en leest, al dan niet met behulp van een tolk, ziet dat zanger Jack Poels hier niet in korte broek onder de boom ligt te dromen van een grote vliegmachien, maar als grote man in een echt grotemensenvliegtuig zit. En hij is er niet helemaal gerust op. Het vliegtuig stijgt op, de zon schijnt in zijn ogen, de reis zal nog uren duren - en hoe zal hij dat allemaal doorstaan? Misschien lukt het, zo verzint hij, als hij terugdenkt aan zijn jeugd, aan die boom in die zomerse wei. Hier zingt een kleine jongen zich niet onbevangen de wereld in, maar het is juist omgekeerd: een grote jongen ziet vanuit zijn auto, zijn vliegtuug, zijn train en zijn bwoet hoe groet de werrelt is. Hij kan die grote wereld alleen maar aan als hij hem terugbrengt tot de kinderlijke blik en de dorpse proporties van weleer. ‘Wat is de werrelt toch groet / als ik mien oege sloet.’ Zo stelt hij zichzelf gerust, in de laatste regel. En valt dan hoog in de lucht in slaap. Alleen zo kan hij de grote wereld aan: met de ogen dicht.

Op www.onzetaal.nl/tijdschr/zong.php is een video van het nummer ‘Auto, vliegtuug’ te bekijken.