Onze Taal. Jaargang 76

[p. 353]

Bij wijze van zeggen

Riemer Reinsma

Russische roulette

De naam Russische roulette suggereert dat het een spel is, maar Van Dale omschrijft deze vorm van ‘roulette’ liever als een manier van duelleren. Hoe dan ook, de regels zijn bekend: de deelnemers laden hun revolver met één kogel en geven de cilinder een duw zodat die rondtolt, net zoals de rouletteschijf in een casino. Geen van hen weet dus waar de kogel zich bevindt. Vervolgens zet iedereen bij toerbeurt de revolver tegen het hoofd, haalt de trekker over - en hoopt dat de kogel op dat moment elders in het magazijn zit. De uitdrukking werd voor het eerst gebruikt in het verhaal ‘Russian Roulette’ van Georges Surdez, verschenen in Collier's Magazine van 30 januari 1937.

Een Russische sergeant die in het Franse Vreemdelingenlegioen dient, vraagt daarin aan de ik-figuur: ‘Feldheim ... did you ever hear of Russian Roulette?’ Nadat deze ontkennend heeft geantwoord, vertelt de Rus dat het spel omstreeks 1917 in het Russische leger gespeeld werd. Volgens de Engelse versie van de internet-encyclopedie Wikipedia is het overigens erg onwaarschijnlijk dat het spel ontstaan is in het Russische leger (‘als het al is ontstaan in het echte leven en niet in fictie’).

Je kunt Russische roulette ook in je eentje bedrijven. Dat deed bijvoorbeeld John Hinckley jr., de psychisch zwaar gestoorde man die in 1981 een moordaanslag pleegde op president Reagan. Hinckley leeft nog. Waarschijnlijk was Hinckley een van de velen die inspiratie hadden opgedaan uit de succesvolle film The Deer Hunter uit 1978 (voor de moordaanslag op Reagan had hij zich tenslotte ook min of meer laten inspireren door een film: een obsessie voor actrice Jodie Foster en de rol die ze speelde in Taxi Driver had hem gedreven).

The Deer Hunter speelt zich af in de Vietnamoorlog. Drie Amerikaanse krijgsgevangenen (onder anderen gespeeld door Robert de Niro) worden in de film door de Vietcong gedwongen om Russische roulette te spelen.

Russische roulette kan ook met andere middelen dan handvuurwapens worden bedreven. In 1999 speelden drie Cambodjanen Russische roulette met een landmijn, waarop zij om de beurt stampten. Een paar minuten later volgde er een ontploffing waarbij alle drie omkwamen. Postuum ontvingen deze mannen de Darwin Award, een schertsprijs die wordt toegekend aan superdomme initiatieven die ervoor zorgen dat de betrokkenen hun genen niet aan het nageslacht kunnen doorgeven.

Derde oog

Iemand die het derde oog heeft, is helderziend, zo lezen we in Van Dale. In het Nederlands moet de uitdrukking van recente datum zijn: ze is bijvoorbeeld niet te vinden in het Woordenboek der Nederlandsche Taal. Waar kan die relatief nieuwe uitdrukking vandaan komen?

Zeker is dat het derde oog een bekend begrip is in het hindoeïsme en het boeddhisme, en veel aanhangers dragen een zogeheten tilak op het voorhoofd: een rode stip die het derde oog voorstelt. Inmiddels is het derde oog ook in het Westen een populair begrip, onder meer in new-agekringen.

Maar hoe moeten we ons dat derde oog voorstellen? Waar zit het, of wordt het geacht te zitten? In elk geval hoeven we het niet op het voorhoofd te zoeken. Het derde oog - en het bijbehorende hogere bewustzijn - wordt door degenen die erin geloven gelokaliseerd in de pijnappelklier (in medisch jargon: ‘epifyse’). De klier zit in de hersenen, heeft de grootte van een erwt en regelt bij de mens onder andere het dag-en-nachtritme.

De Indiase actrice Remya Nambeesan heeft ‘het derde oog’.

In de film The Deer Hunter (1978) worden Amerikaanse krijgsgevangenen gedwongen Russische roulette te spelen.

Waarom die esoterische belangstelling voor de pijnappelklier? Waarom dichten sommigen daaraan zulke bijzondere vermogens toe? Waarschijnlijk komt dat doordat de klier in kwestie heel diep in de hersenen ligt - iets wat de verbeelding van veel mensen blijkt te prikkelen volgens de Engelse Wikipedia.

Uit biologisch onderzoek is trouwens gebleken dat het veronderstelde verband tussen de pijnappelklier en perceptie niet helemaal uit de lucht gegrepen is. Bij sommige lagere gewervelde diersoorten, zoals reptielen, is de pijnappelklier een lichtgevoelig orgaan. Het is een kleine opening in de schedel, die met enig recht dus een derde oog zou kunnen worden genoemd - al is er van enigerlei helderziendheid vast geen sprake.

Dit is de laatste aflevering van ‘Bij wijze van zeggen’. In 2008 begint Riemer Reinsma met een nieuwe rubriek.