Onze Taal. Jaargang 76

[p. 316]

Zong
Hoedenplank

Guus Middag

Waarom zingt Eva De Roovere ‘Jij is lastig’ en ‘fantastig’? En de jongens van Rowwen Hèze ‘als ik mien oege sloet’? En hoe komt het dat dit zo bijzonder klinkt? In zijn rubriek ‘Zong’ staat Guus Middag stil bij de taal en de poëzie die te horen is in allerlei Nederlandstalige liedjes, oud en nieuw.

Aan het begin van het lied komt de zanger ons allemaal even begroeten. Dat is natuurlijk wel zo beleefd. ‘Ja, jawel, hoe is het? Dames, troopers, alles goed?’ Aan het woord is Sticks, ook wel Sticky of Stickert of Sticky Steez, een van de twee MC's van de rapformatie Opgezwolle. In de taal van de hiphoppers heten dames ‘dames’ en heren ‘troopers’. Als een keurige gerant nodigt Sticks ons uit te genieten van de muzikale maaltijd die hij ons gaat voorzetten. ‘Tast toe’, zegt hij, dit is ‘voer voor je woofers’. Of eigenlijk: ‘foer foor je woef'uhs’. Een gouden regel. Voor wie niet dagelijks in de hiphopscene rondhangt is het handig om te weten dat woofers basluidsprekers zijn, speciaal geschikt voor de weergave van de lage tonen, verkrijgbaar in de standaardmaten 17, 20, 25, 30, 38 en 45 centimeter. Die laatste maat is in het circuit erg geliefd, en dan vooral achter in de auto. ‘Voer voor je woofers’ is dus muziek met lekker veel diepe bassen erin, zodat de wooferdekjes er zichtbaar door gaan trillen.

■ Snackpoint kolk

Wat doe je met voer? Voer moet je proeven, en dat is ook waartoe Sticks en zijn MC-maatje Rico (ook wel Phreako Rico) en beatcreator DJ Dippy Delic ons, dames en troopers, gedrieënlijk oproepen: ‘Proef het! De drie met muziek voor de toekomst! Zonder vermoeiende foefjes, bellen en toeters!’ Het is een en al oeklank, het lijkt wel een Opperlans oevers. En dan, na deze voorstelling aan het hooggeëerd publiek, kan de echte rap beginnen, de ‘recht voor je raaprap’ van Opgezwolle uit Zwolle. Eerst mag Sticks zijn verhaal doen, en daarna Rico, allebei in een lange stroom van woorden en zinnen en uitroepen, in een opwindend mengsel van Nederlands, Engels, straattaal, jargon, merknamen en verwijzingen naar de lokale middenstand. Het is van alles tegelijk: reclame voor zichzelf, scènes uit het Zwolse nachtleven, portret van jonge daklozen, aanklacht tegen de maatschappij, meer in het bijzonder de Zwolse politie, en ook een sfeerbeeld van racen door Zwolle City, net zo hard als ‘onze Hanzestad-taxichauffeurs in de nacht’, maar dan wel met muziek uit de ‘honderdduizend-watt-woofer in je kofferbak’. En dan, op dreigende toon, tegen de dreigende achtergrond van een paar zware beats: ‘Dat is hoe het zit in Zwolle / tegenover Snackpoint Kolk!’

Het gaat allemaal in een hoog tempo, maar dat hoort natuurlijk ook bij het rappen, oftewel spitten: ‘Onze naam ligt op je lippen, / maar dit is geen Blistex, / we spitten, / alsof we moeten pissen / van sixpacks.’ Hier zien we een techniek die ook in hooggewaardeerde poëzie, vooral die van de Vijftigers, terug te vinden is: associëren, via de klank of via de betekenis, of beide. Overal vormen zich dan vanzelf samenklonterende klankclusters. Soms alleen maar voor de lol van het rijmen: ‘D'r is geen competitie, / op en top conditie, / frequency compositie, / fix je licht voor politie’ - en toen waren de rijmwoorden op -itie blijkbaar even op. Het is, ondanks de stoere en agressieve uitstraling, allemaal ook erg grappig: bijvoorbeeld als er op ‘Flamman & Abraxas’, de namen van een bekend producersduo, niets anders blijkt te rijmen dan ‘de Gamma en de Praxis’. Of als Rico, tussen allerlei andere uitroepen door, weet te melden dat het allemaal psychisch is: ‘de woofers zitten tussen je oren’. Zen voor hiphoppers.

■ Regenschermen

De Zwolse rapformatie Opgezwolle.
Foto: agents for all

Het mengsel van stoer en ironisch is maximaal aanwezig in de refreinregels, het keer op keer luid geschreeuwde oe-rijm ‘Voer voor je hoedenplank! Tast toe! Proef die woofer!’ Daarin verschijnt, in de opgefokte context van ‘diep in een trance’ en ‘need for speed’, zowaar het statige oud-Hollandsche woord hoedenplank, zijnde de plank achter in de rijwagen waarop men van oudsher de hoeden (somtijds ook mantels of regenschermen) pleegt te deponeren. Achter of onder de hoedenplank bevindt zich de kofferbak, de ruimte waarin de koetsier de mede te nemen koffers en valiezen kan placeren. In de wagen bevindt zich vaak ook nog, aan de voorzijde, een windscherm (Engels windscreen, voorruit) en, tegen de spatten van de paardenhoeven, een spatbord (Engels dashboard), waaronder is aangebracht het handschoenenkastje voor de handschoenen van de bokrijder of chauffeur.

Ik weet wel dat het woord hoedenplank in de autobranche nog steeds wordt gebruikt als aanduiding voor het dunne afdekschild achter de achterbank, maar hier klinkt het mij tussen alle Engels en alle neologismen opeens opmerkelijk negentiende-eeuws in de oren - en daarom ook, zoals de meeste stijlbreuken, erg geestig. Er rijdt een koetsje door Zwolle in het holst van de nacht. De lieden die het zien, stoten elkaar aan en wijzen het na, zeggende: ‘Dat zijn de Heeren van Opgezwolle die daar haastig gaan. Ziet gij de woofers trillen op hunne hoedenplank?’