Onze Taal. Jaargang 76

[p. 156]

Gaat streektaalpolitiek te ver?
Dialectbeleid niet altijd zinvol

Koen Jaspaert (Katholieke Universiteit Leuven) en Sjaak Kroon (Universiteit van Tilburg)

Bijna alle Nederlandse provincies voeren een eigen streektaalbeleid. Streektaalfunctionarissen zorgen ervoor dat dialecten worden beschermd en dat het gebruik ervan wordt bevorderd. Is dat goed? Op een streektaal-conferentie hadden de sociolinguïsten Koen Jaspaert en Sjaak Kroon daar vorig jaar zo hun twijfels over. ‘Dialect moet door streektaalbeleid niet gedwongen worden om de concurrentie met de standaardtaal aan te gaan’, meenden ze. Taalkundige Marc van Oostendorp vond dat ze spoken zien. Voor Onze Taal gaan de twee partijen met elkaar in discussie.

Tweetalig plaatsnaambord: concurrentie met de standaardtaal?
Foto: Lei Heijenrath

Dialect is de taalvariëteit die we gebruiken in informele omstandigheden, onder vrienden en lokale bekenden. En dat moet zo blijven. Dialect moet niet de concurrentie aangaan met de standaardtaal. Wie dialect in die rol dwingt, herleidt het tot een soort curiosum, een onderdeel van de folklore. Dit is kort gezegd wat wij een klein jaar geleden hebben beweerd in een lezing op de ‘Eerste nationale streektaalconferentie’. Die lezing is inmiddels verschenen in een boekje dat naar aanleiding van die conferentie werd gepubliceerd: Lang leve de dialecten. Daarop deed taalkundige Marc van Oostendorp in het elektronische tijdschrift Neder-L uit de doeken waarom wij het bij het verkeerde eind hebben. In tegenstelling tot wat wij beweerden, vindt Van Oostendorp, is dialectbeleid wél zinvol, en hij snapt niet wat wij ertegen kunnen hebben.

Het probleem is nu echter dat wij helemaal niet beweerd hebben dat dialectbeleid niet zinvol is. Ons punt is nu juist dat dialectbeleidsmakers, zoals alle beleidsmakers, zinvolle en zinloze dingen kunnen doen. Wij hebben geprobeerd een constructieve bijdrage te leveren aan het dialectbeleid door in te gaan op de vraag welke vorm van dialectbeleid dan zinvol is en welke niet. Niet zinvol is beleid dat dialect dwingt te gaan concurreren met de standaardtaal.

■ Straatnaamborden

Een mooi voorbeeld van zulke concurrentie is de introductie van straatnaamborden in het dialect. Voor wie zijn die precies bedoeld? Wie de weg in het dorp niet weet, en dus op straatnaamborden aangewezen is, kent het dialect niet, en wie het dialect kent, heeft de borden niet nodig want hij kent de weg. Die borden hangen daar dus alleen maar een statement voor het dialect te wezen, zonder verder communicatief nut. Van dat soort beleidsrealisaties, denken wij, wordt niets of niemand beter, ook het dialect niet.

Een ander gevaar dat schuilt in de concurrentiestrijd met de standaardtaal is dat dialect op zichzelf dezelfde kwaliteitscriteria gaat toepassen die voor de standaardtaal gelden. Een mooi voorbeeld hiervan is de drang naar uniformiteit. Dialecten gaan zich, in navolging van de standaardtaal, zorgen maken over het goede, correcte, perfect gespelde, echte dialect. Daarmee degraderen ze een deel van die informele onder-ons-taal tot fout, corrupt, verbasterd dialect, en gaan ze dus met een deel van het dialect precies dat doen wat de standaardtaal al jaren met het dialect doet, namelijk de kwaliteit ervan in twijfel trekken. Zodra men ‘het’ Limburgs, ‘het’ Drents, ‘het’ Zeeuws definieert dat men wil bevorderen, maakt men meteen ook een onderscheid tussen het legitieme en het minder legitieme gebruik van die variëteiten. Nee, dit soort beleid heeft

[p. 157]

het dialect volgens ons niet nodig. In die concurrentiestrijd met de standaardtaal heeft het dialect alleen maar te verliezen.

■ Onder ons

Voor het gebruik op zijn eigen terrein - het informele, lokale - heeft het dialect ook niet echt behoefte aan beleid. Beleid is de manier van werken die we hebben uitgevonden om zaken te regelen die het lokale en informele overstijgen. De lokale, informele dingen des levens regelen we nu eenmaal het beste onder ons. Daar hoeven geen raden of commissies, instituties of inspraakorganen aan te pas te komen. Dat hoeft niet te worden gereglementeerd, in contracten gegoten of aan alle burgers bekendgemaakt. Daar heeft beleid met andere woorden heel weinig vat op, en daar hoeft het zich ook niet mee te bemoeien. Net zomin als beleid gaat over hoe wij de taken thuis verdelen of over de kledij die iemand aantrekt om te gaan joggen, heeft beleid veel in te brengen als het gaat om de taal die iemand daarbij gebruikt.

Is streektaalbeleid dan toch nutteloos? Nee, hebben wij betoogd. Er zijn een aantal aspecten die met dialect en dialectgebruik te maken hebben die beleidsaandacht heel wel kunnen gebruiken. Op één, met stip, hebben wij de houding van mensen tegenover dialect en dialectgebruik geplaatst. Door de jaren heen is bij veel gebruikers van het Nederlands een soort negatief vooroordeel gegroeid ten aanzien van alles wat dialect is of naar dialect ruikt. Wie dialect gebruikt of met een dialectaccent spreekt, zal wel wat dommer, onbeschaafder, minder vooruitstrevend, economisch minder solvabel zijn dan wie te allen tijde vlekkeloos (?) Standaard-nederlands gebruikt.

Dat dat vooroordeel soms vérstrekkende gevolgen kan hebben voor de dialectspreker, blijkt uit recent onderzoek, van Gerben Kraaykamp. En iedereen kent wel de verhalen over kandidaten die geweigerd werden voor een of andere functie omdat ze dialect spreken, of over dialect sprekende politici die minder competent worden geacht. Dergelijke vooroordelen missen elke grond, en dienen dan ook bestreden te worden. Ze zijn trouwens niet zo erg verschillend van de vooroordelen tegenover mensen die op grond van welk ander kenmerk dan ook bij een minderwaardig geachte groep worden ingedeeld. Hoe die bestrijding het beste kan verlopen, weten wij niet precies, maar we denken wel dat het onderwijs hierbij kan worden ingezet. We hopen maar dat streektaalfunctionarissen hun energie stoppen in het verzinnen van goede programma's die hierbij een rol kunnen spelen. Het promoten van communicatief nutteloos dialectgebruik is er in elk geval niet een van.

Tweetalige straatnaamborden in Maastricht.
Foto's: Janco Bonnink