Onze Taal. Jaargang 76

Bestrijd geen gevaar dat er niet is

Marc van Oostendorp (Meertens Instituut)

Ik heb een advies aan mijn burgemeester. De plantsoenendienst moet beslist niet lukraak alle bomen in de stadsparken omzagen. Het milieu in de stad is er niet bij gebaat als in het kader van een absurde netheidscampagne met grof geweld luidruchtig ieder stukje groen wordt omgelegd. Men zou er beter aan doen om in ieder geval de gezonde bomen te laten staan.

Wie zo schrijft, suggereert dat er een reëel gevaar is. De lezer krabt zich achter de oren: zijn ze bij de gemeente nu helemaal gek geworden? Is er inderdaad sprake van een dergelijke obsessie met orde dat er zulke aanbevelingen gedaan moeten worden?

Het is het soort gevoel dat je ook overhoudt aan het artikel van Koen Jaspaert en Sjaak Kroon: het streektaalbeleid moet niet te ver doorslaan. Het zou toch te gek voor woorden zijn als bijvoorbeeld dialectsprekers in een keurslijf van ‘correct’ dialectgebruik worden gedwongen onder leiding van ‘raden’ en ‘commissies’. Of dat ‘het dialect’ zou moeten ‘concurreren’ met de standaardtaal. Dat zou inderdaad weleens het einde kunnen zijn van zo'n dialect.

Nergens tonen Jaspaert en Kroon aan dat zoiets inderdaad zou kunnen gebeuren. Ze hebben zich niet verdiept in het feitelijke werk van de Nederlandse streektaalfunctionarissen. Liever bestrijden ze een stroman dan de werkelijke stand van zaken te analyseren.

■ Drang naar uniformiteit

Wat is er aan de hand? Behalve in de Randstad en Flevoland betalen alle Nederlandse provincies sinds een paar jaar een streektaalfunctionaris - de functienaam verschilt per provincie, net als de precieze manier waarop het geld van de provincie naar de desbetreffende persoon wordt overgeheveld, maar ik scheer ze voor het gemak over één kam. De taak van de streektaalfunctionaris is om het gebruik van de traditionele dialecten in de provincie te beschermen en te bevorderen.

In de praktijk komt dit erop neer dat de streektaalfunctionarissen mensen helpen die iets met hun dialect willen doen: er een woordenboek over maken, een liedjesfestival organiseren of een verhaal schrijven in hun dialect. Naar mijn ervaring zijn de streektaalfunctionarissen verstandige mensen die de ‘drang naar uniformiteit’ die Jaspaert en Kroon zo'n ‘mooi voorbeeld’ vinden helemaal niet aan de dag leggen.

[p. 158]

Illustratie: Hein de Kort

Nergens worden pogingen ondernomen om het dialect om te vormen tot een officiële schrijftaal met een eigen spellinggids en een vastgelegde grammatica - of in ieder geval niet door streektaalfunctionarissen. Ik heb nog nooit gehoord dat een dialectspreker er in het kader van het streektaalbeleid van werd beschuldigd dat hij ‘fout, corrupt, verbasterd’ sprak. ‘Dit soort beleid’ heeft de streektaal inderdaad ‘niet nodig’ - maar niemand is dan ook van plan om dit soort beleid te gaan voeren. Integendeel, in plaats van over ‘het’ Zeeuws of over ‘het’ Limburgs wordt er altijd zorgvuldig gepraat over alle dialecten van Zeeland of van Limburg.

■ Stupide vooroordelen

Je kunt best kanttekeningen plaatsen bij de plotselinge apenliefde van de provincies voor de streektaal. Zoals iedere vier jaar bij de Provinciale Staten-verkiezingen blijkt, is de belangstelling voor deze bestuurslaag bijzonder klein. De provinciebestuurders doen er daarom van alles aan om hun bestaan te rechtvaardigen - en het ondersteunen van de ‘eigen’ taal en cultuur is dan een handig excuus. Een groep mensen met een eigen taal en cultuur moet toch ook een eigen bestuur hebben?

Zelfs als de motieven cynisch zijn, is het resultaat in dit geval nog niet per se slecht. Integendeel, meestal wordt precies gedaan wat Jaspaert en Kroon zo graag willen: in het onderwijs wordt aandacht gevraagd voor de rijkdom en de wonderen van het eigen dialect. De Groninger Siemon Reker geeft bijvoorbeeld college aan de Rijksuniversiteit Groningen, terwijl zijn Limburgse ambtsgenote Mieke Steegs zich meer richt op het basis- en middelbaar onderwijs. Beiden proberen echter op deze manier de leerling bewuster te maken van de waarde van hun eigen taalgebruik - en daarmee weerbaarder tegen stupide vooroordelen.

■ Keurslijf

Maken de streektaalfunctionarissen het dialect dan niet in ieder geval tot een curiosum? Als voorbeeld noemen Jaspaert en Kroon ‘de introductie van straatnaamborden in het dialect’. Die borden zijn inderdaad ‘niet nodig’, maar er is op deze wereld wel meer dat niet nodig is en desondanks zijn waarde heeft. Zo staat in veel steden onder een straatnaam soms ook een korte toelichting: ‘Vivaldistraat. Italiaans componist (1678-1741)’. Wie de weg wil weten, koopt niets voor dergelijk geleuter: weg ermee! Sterker nog, het hele systeem om namen te verzinnen is eigenlijk onzin: waarom niet gewerkt met een nummeringssysteem (1ste, 2de, 541ste straat) zoals in Amerika?

Straatnaambordjes hebben meer functies dan de verdwaalde toerist op het rechte spoor te zetten. Ze kunnen ook iets uitdrukken over wie de bewoners zijn of willen zijn. Precies daar dienen de dialectbenamingen ook voor. Inderdaad is dat een nieuw gebruik van de streektaal - tot tien jaar geleden vond je dat soort bordjes alleen in Friesland. Maar als je dat soort nieuw gebruik van het dialect wilt tegenhouden, wie drukt het dan eigenlijk in een keurslijf?

Naschrift Koen Jaspaert en Sjaak Kroon

Van Oostendorp meent dat wij een gevaar bestrijden dat er niet is. Hij komt blijkbaar nooit pleidooien tegen voor het soort beleid dat wij gevaarlijk vinden. Merkwaardig toch: wij herinneren ons nog goed het pleidooi voor een Algemeen Geschreven Limburgs dat in het kielzog van de erkenning van het Limburgs onder het Europees Handvest even in de belangstelling stond. Ook het feit dat termen als Limburgs en Zeeuws niet gebruikt zouden worden ziet Van Oostendorp als een signaal dat niemand pleit voor dat gevaarlijke beleid. Hoezo? De dossiers die aangelegd werden voor de erkenning van de streektalen, het verhaal waarmee de hele heisa begon, stonden bol van die aanduidingen. En als Pieter van der Plank het nog niet zo lang geleden in het Friesch Dagblad heeft over de mislukking van het twintig jaar oude tweetalenbeleid, waarin het Fries een gelijkwaardige positie heeft naast het Nederlands, rekent hij volgens ons het streektaalbeleid af op zijn ambitie om de concurrentie met de standaardtaal aan te gaan.

En tot slot: deze twee studeerkamergeleerden hebben nogal wat ervaring met minderheidstalen in het onderwijs, en hebben in de voorbije jaren in ieder geval geleerd dat schoolse aandacht voor die minderheidstalen even vaak kwaad als goed doet. Zeker, wij zijn voor schoolse aandacht voor dialecten, maar dan alleen als die goed doordacht is.