Onze Taal. Jaargang 76

[p. 121]

Reacties

De saffraankrokus (Crocus sativus) bloeit niet in de lente maar in de herfst.

Krokus niet altijd lentebloem
Dr. J.A. Schulp - Oud-Docent Warenkennis, Sneek

In ‘Taaltest’ van het februari/maartnummer tracht de Taaladviesdienst de lezers de etymologische verwantschap tussen krokus en kurkuma te laten ontdekken vanuit de vraag: ‘Welke lentebloem heeft iets te maken met de Indische specerij kurkuma?’ Mensen die verstand hebben van bloemen en/of gastronomie worden hiermee op het verkeerde been gezet. De saffraankrokus, Crocus sativus, is namelijk een herfstbloeiende krokus. Er bestaan meer herfstbloeiende krokussoorten, zoals de Crocus speciosus. Maar alleen C. sativus wordt verwerkt tot saffraan. Kortom: het is niet helemaal correct om de krokus zonder nadere specificatie als een lentebloem aan te duiden.

Los of aaneen?
Joop van Mil - Sportverslaggever, Paramaribo

Charles den Tex reageert in het oktobernummer van 2006 in de rubriek ‘Reacties’ op de aflevering van de rubriek ‘Hom of kuit’ waarin Frank Jansen ingaat op de vraag ‘Woorddelen los schrijven minder gedogen?’ Den Tex neemt duidelijk stelling tegen de aaneenschrijfregels. Mijn overtuiging is dat het aaneenschrijven van woorddelen minder te maken heeft met de door Den Tex veronderstelde regelzucht van de Nederlandse overheid, en meer met het voorkomen van misverstanden. Het volgende geval spreekt voor zichzelf.

Anderhalf à twee jaar geleden werd op de Johan Adolf Pengel-luchthaven in Suriname (in de volksmond ook wel ‘vliegveld Zanderij’ genoemd) een aanvang gemaakt met de verbouwing van de aankomsthal. In de kranten stond het volgende bericht: ‘(...) deze verbouwing is noodzakelijk om de luchthaven passagiers vriendelijker te maken.’ (In de Surinaamse pers wordt over het algemeen het door Den Tex gepropageerde los schrijven van samenstellingen gebezigd.) Op televisie werd dit bericht door een vrouwelijke nieuwslezer, die overigens perfect Nederlands spreekt, als volgt voorgelezen: ‘(...) deze verbouwing is noodzakelijk om de luchthavenpassagiers vriendelijker te maken.’ Het had dus moeten zijn ‘(...) de luchthaven passagiersvriendelijker te maken.’

Den Tex stelt voor de oorlog te verklaren aan het platform Signalering Onjuist Spatiegebruik. Ik denk eerder aan een vredeskus.

Herkomst mafia
Henny Hassebroek - 't Harde

Nicoline van der Sijs schrijft in de februari/maartaflevering van haar rubriek ‘Etymologica’ dat de herkomst van het woord mafia, in het Nederlands gespeld als maffia, onbekend is. Ik wil u in dit verband wijzen op het boek Cosa Nostra van John Dickie (2004), waarin een mogelijke verklaring wordt gegeven voor het ontstaan van dit woord. In een dialect dat vroeger in Palermo gesproken werd, zou mafioso iets betekenen als ‘stoer’ of ‘zelfbewust’, en iemand die die eigenschappen bezat, werd als ‘mafioso’ bestempeld. Later kreeg het woord mafioso criminele connotaties vanwege het toentertijd zeer populaire toneelstuk I mafiusi di la Vicaria, uit 1863. Het ging over een aantal gevangenen (‘mafiusi’) wier gedragingen en onderlinge verhoudingen veel weg hadden van wat we tegenwoordig bij de maffia vinden. De basis voor I mafiusi zou een verhaal zijn dat aan de (onbekende) makers van het stuk zou zijn verteld en dat over georganiseerde misdaad ging. Dit laatste is nooit bevestigd. Het woord mafiusi komt overigens alleen in de titel voor en is er vermoedelijk als lokkertje in gezet vanwege bovengenoemde betekenis.

Naschrift Nicoline van der Sijs

Deze verklaring van mafia en mafioso wordt ook genoemd in bijvoorbeeld het grote Italiaanse etymologische woordenboek van Cortelazzo en Zolli. Zij gaan echter voor mafioso uit van een voor de hand liggende betekenisverschuiving van ‘moedige man’ naar ‘overmoedige man, man die zijn moed inzet in de misdaad’. Het genoemde toneelstuk zou verantwoordelijk zijn voor de verbreiding van het woord buiten Sicilië. Dit alles laat onverlet dat de etymologie van mafia onzeker is: we weten namelijk niet waar dit Siciliaanse woord, dat pas in de negentiende eeuw voor het eerst wordt genoemd, vandaan komt. Er zijn verbanden gelegd met verschillende Arabische en Romaanse woorden, die echter allemaal problemen opleveren, ofwel wat betreft de klank ofwel wat betreft de betekenis.

‘Post coitum omne animal triste’
E. Goossens - Sint-Truiden, België

Riemer Reinsma gaat in de januari-aflevering van zijn rubriek ‘Bij wijze van zeggen’ in op de herkomst van de uitdrukking ‘Post coitum omne animal triste’ (‘na de coïtus is ieder dier terneergeslagen’). Hij vermeldt ook de latere uitbreiding ‘praeter gallum, qui cantat’ (‘behalve de haan, want die kraait’). In mijn Leuvense studententijd voegden we daar nóg een regel aan toe, gebruikmakend van het feit dat gallus behalve ‘haan’ ook ‘Galliër’ kan betekenen, namelijk ‘et omnium g/Gallorum Belgae fortissimi’ - ‘en van alle hanen/Galliërs zijn de Belgen het dapperst’. Dat is een parafrase van een bewering uit De bello Gallico (‘Over de Gallische oorlog’) van Julius Caesar (ca. 100-44 v. Chr.), die door ons geregeld op studentikoze bijeenkomsten luidruchtig ten gehore werd gebracht.