Onze Taal. Jaargang 75

[p. 322]

Merken worden woorden
Tomtom

Ton den Boon - hoofdredacteur grote Van Dale

Brintageneratie, bountyeiland, barbiefiguur: er zijn merken die zo'n grote invloed hebben gekregen dat ze in het dagelijks taalgebruik zijn terechtgekomen. Sommige zijn zelfs doorgedrongen tot het woordenboek. Om de maand bespreekt Ton den Boon zulke merken in Onze Taal.

Landkaart en stratenboek - nog maar een paar jaar geleden kwam je daarmee door het ganse land, maar in veel auto's hebben deze attributen inmiddels plaatsgemaakt voor een navigatiesysteem. Zo'n ‘navi’ leidt je feilloos van A naar B, en er is dan ook niemand meer die kaartlezend een weg hoeft te zoeken langs 's heren wegen: rijden is navigeren geworden.

De navigator is een piepjong product, dat de markt stormenderhand heeft veroverd. Het is ook de taal danig aan het beïnvloeden. Neem het werkwoord navigeren. Tot voor kort stond dat voor ‘een schip of vliegtuig vakkundig besturen’. De jongste Van Dale kent navigeren ook al in de betekenis ‘surfen’ op het internet, maar de hedendaagse verkeerskundige betekenis wordt nog niet vermeld. Ook bij navigator wordt de betekenis van logistiek hulpmiddel niet vermeld. Nieuwe samenstellingen als autonavigator en weg- of autonavigatiesysteem waren een paar jaar geleden evenmin bekend genoeg om voor vermelding in de jongste grote Van Dale in aanmerking te komen. In de praktijk en uit het oogpunt van taaleconomie zijn die woorden eigenlijk ook te lang als naam voor zo'n gebruiksvoorwerp. Vandaar de opkomst van populaire verkortingen als autonavi en navi voor dit apparaatje. Trotse bezitters van een autonavigator hebben het echter nog vaker over hun ‘tomtom’ of ‘tomtommetje’. Dat woord is afgeleid van de merknaam TomTom® - een internationaal opererend Nederlands bedrijf dat in 1991 is gesticht en sinds 2001, toen het zijn huidige naam kreeg, is uitgegroeid tot een van de marktleiders op het gebied van autonavigators.

Tomtom is op weg in te burgeren als naam voor autonavigators in het algemeen.
Centraal Beheer Achmea

Tamtam

Het woord tomtom bestond al langer, als naam van een percussie-instrument (de tamtam) en als Surinaamse culinaire term voor ‘pastaballen van gekookte gestampte banaan die men in de pindasoep serveert’. Een medewerker van TomTom vertelt dat TomTom verwijst naar de tamtam (het percussie-instrument dus) die mensen in vroeger tijden gebruikten om met elkaar te communiceren: geluidssignalen (‘tomtom tomtom tomtom’) dienden in het oerwoud en dergelijke onder meer als auditieve wegwijzer naar de plaats waar de tamtammer zich bevond.

De naam TomTom is niet alleen simpel, maar ligt ook goed in het gehoor. Dat draagt bij aan de populariteit van de merknaam. Als het over autonavigators gaat, van welk merk dan ook, duikt in de krantenkolommen al snel de naam TomTom op. Zo schreven een paar kranten begin september 2006 dat de ontwikkeling van de autonavigator die Philips eind 2006 op de markt zou brengen vertraging had opgelopen: de lancering van ‘het TomTommetje van Philips’ moest worden uitgesteld (de Volkskrant).

Vaste waarde

Dat tomtom inmiddels een vaste waarde is in de Nederlandse taal, blijkt ook als je even op tomtom of tomtommetje googelt. Deze vorm wordt vaak aangetroffen op het internet en dan gebruikt als woord, en hij verwijst lang niet altijd naar een autonavigator van het merk TomTom. Zo was er begin 2006 commotie over een bekeuring die een autobestuurder in december 2005 had gekregen, omdat hij een ‘TomTom’ op zijn voorruit zou hebben bevestigd. In reactie op het nieuwsbericht in het Algemeen Dagblad daalde de beurskoers van TomTom met bijna 10 procent. Dat was extra zuur voor de aandeelhouders van TomTom, omdat het niet een navigator van TomTom was, maar een wegwijskastje van de concurrent Navman (Het Financieele Dagblad, 11-1-2006). Tomtom lijkt dus behoorlijk op weg om in te burgeren ter aanduiding van navigators in het algemeen. Zelfs zó dat op een zeilvaartsite een scheepsnavigator van het merk Lowrance al een ‘nautisch tomtommetje’ genoemd wordt.

Rijden is navigeren geworden, maar dat navigeren wordt steeds vaker ‘tomtommen’ genoemd, een werkwoord dat keurig volgens de Nederlandse werkwoordregels wordt vervoegd: ‘ik tomtom, jij tomtomt, wij hebben getomtomd’. Ook tomtommer is inmiddels een gewoon woord geworden: iemand die niet meer kaartleest, maar die zich van A naar B laat leiden door zijn tomtommetje. Of deze ontwikkeling bevorderlijk is voor de kunst van het kaartlezen en de wereldoriëntatie in het algemeen, is zeer de vraag, maar voor onze woordenschat betekent de populariteit van TomTom een verrijking.