Onze Taal. Jaargang 75

[p. 304]

Reacties

Gemalen poppestront
Hein Schrieken - Houten

Met veel genoegen heb ik Ewoud Sanders' beschrijving gelezen van de herkomst van de uitdrukking zo fijn als gemalen poppestront (betekenis: ‘zeer godsdienstig, orthodox’) in het gelijknamige artikel in Onze Taal van september. Ik was daardoor weer even terug in mijn jeugd, in Purmerend, jaren vijftig, toen een variant van de uitdrukking diepe indruk op mij maakte. In onze overwegend rode familie vond men de uitdrukking die Sanders formuleert kennelijk nog niet kras genoeg, want ik herinner me dat de poppestront niet gewoon gemalen was, maar fijngemalen.

Lightrail
A. Pelkmans - Oosterbeek

De Lint, de nieuwe lightrail-dieseltrein van spoorwegbedrijf Syntus.
Foto: Berry Temminghoff

De Taaladviesdienst vroeg in de aprilaflevering van de rubriek ‘Ander woord voor...’ om alternatieven voor het woord lightrail. In de bespreking van de inzendingen in het juli/augustusnummer keuren de taaladviseurs combinaties met Randstad af en schrijven: ‘wellicht rijden er over tien jaar wel lightrailvoertuigen elders in het land’. De afkeuring is terecht, maar de argumentatie had nog wel wat sterker gekund: spoorwegbedrijf Syntus rijdt immers nu al met lightrailvoertuigen op de trajecten Winterswijk-Zutphen, Winterswijk-Arnhem, Oldenzaal-Zutphen en Tiel-Arnhem.

De weg naar Keulen
P.G. van Raaij - 's-Hertogenbosch

Riemer Reinsma schrijft in zijn artikel over de toekomst van Nederlandse spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen (‘Zo oud als de weg naar Kralingen’, Onze Taal juli/augustus) dat men het gezegde uit de titel in Heerlen kende als ‘Zo oud als de weg naar Keulen’. Dit zal niet beperkt geweest zijn tot Heerlen, want in mijn geboortedorp Beers (tien kilometer ten zuiden van Nijmegen) werd dit vroeger ook gezegd. In de jaren vijftig van de vorige eeuw heb ik zes jaar in Rotterdam gewoond en daar heb ik toen voor het eerst de variant met de weg naar Kralingen gehoord.

Keulen kwam trouwens ook nog in een andere uitdrukking voor. Als een mes erg bot was, dan werd wel gekscherend gezegd: ‘Je kunt er met je kont op naar Keulen rijden.’

Slag [1]: hoefslag
Jan Janse - Roermond

Riemer Reinsma schrijft in zijn rubriek ‘Geschiedenis op straat’ over de straatnaam Slag (Onze Taal september), die een verkorting was van wagenslag: de geulen (sporen) die door de wielen van een wagen ‘geslagen’ werden in een onverharde weg. Het artikel riep bij mij nostalgische herinneringen op. Als landmeter van het kadaster hoorde ik in Midden-Limburg het woord hoefslag gebruiken voor de geul in het midden van een karrenspoor die door paardenhoeven wordt gemaakt. Wanneer percelen aan zo'n landweg met hoefslag lagen, werden de grensstenen niet tegen de kant van de landweg gelegd, maar ‘een schoppesteek diep’ in ‘de hoefslag’. Daarmee werd hinder bij het ploegen voorkomen. Tegenwoordig grenzen landerijen nog maar zelden aan onverharde wegen, en de veldkei die voor de afpaling van de grenzen werd gebruikt, is bijna overal vervangen door een betonnen paal of door een buis van kunststof die in de grond wordt geschroefd.

Slag [2]: niet verdwenen
M. Moree - Vlaardingen

In de septemberaflevering van ‘Geschiedenis op straat’ merkt Riemer Reinsma op dat in Rockanje de Tweede Slag nog wel bestaat, maar dat de Eerste Slag spoorloos is verdwenen.

Een fietstocht naar het mooie duingebied van Voorne leerde mij dat deze toegang naar zee door de duinen van Rockanje er nog wel degelijk is, en ook als zodanig ter plaatse is aangegeven. Op een vóór deze weg geplaatste richtingwijzer staat niet alleen de naam ‘Eerste Slag’ vermeld, maar wordt tevens de richting naar de ‘Tweede Slag’ aangegeven.

Oculaire inspectie
Gerrit Hesselink - Assen

Uit het septembernummer van Onze Taal, een themanummer over overheidstaal, blijkt hoe ergerniswekkend ingewikkeld jargon kan zijn voor buitenstaanders. Maar ingewikkeld taalgebruik kan soms ook fraaie omschrijvingen opleveren, die eerder de glimlachlust opwekken dan het ongenoegen. Zo vond ik onlangs in het Historisch Centrum van Overijssel een tekst uit 1762 die ging over een grensgeschil tussen de marken van Beerze en van Den Ham, dat te maken had met het weiden van schapen op andermans grond.

Het markebestuur van Beerze verzocht de markerichter van Den Ham toen om de ‘contentieuze’ (‘betwiste’) plaats eens ‘in oculaire inspectie te nemen’. Het was ongetwijfeld voor menigeen veel duidelijker geweest als daar had gestaan ‘om eens ter plekke te kijken’, maar ik vind het een fraaie uitdrukking.

Aangeven
Henk Tetteroo - Delft

In zijn column in het juninummer van Onze Taal noemt Henk Spaan het werkwoord aangeven het grootste (voetbal)cliché van dit moment. Het wordt klakkeloos gebruikt, door jan en alleman, en volgens Spaan kan het steeds vervangen worden door zeggen. Ik ben het met hem eens, maar aangeven verdringt nog veel meer dan alleen zeggen: het wordt ook gebruikt in plaats van belo-

[p. 305]

ven, verklaren, melden, stellen, toegeven, opmerken, enzovoort. Een voorbeeld: ‘Israël heeft aangegeven de bombardementen 48 uur te zullen staken’ (NOS-tv, 30 juli 2006). Wat betekent dat aangegeven? ‘Verklaard’? ‘Beloofd’? Ook fascinerend: ‘Staatssecretaris Schultz heeft aangegeven zich breder te willen ontwikkelen’ (NOS-radio, 9 augustus 2006). Is dat ‘zich laten ontglippen’? ‘Bekendgemaakt’?

Met neerzetten, ook zo 'n woekerplant, gaat aangeven strijden om de titel ‘passe-partout van 2006’.

Taalvereenvoudiging
Jaap van der Ham - Vlaardingen

Het septembernummer van Onze Taal schonk uitgebreid aandacht aan de taal van de overheid en, in het verlengde daarvan, het gebruik van eenvoudig Nederlands. Als een tekstschrijver goed met de taal overweg kan - en ik bedoel echt goed - blijkt hoe rijk het Nederlands kan zijn. Helaas maken de meeste schrijvers hun zinnen lang, omdat dat dan mooi is. Men wil niet vereenvoudigen. Een fraai staaltje van niet willen of kunnen vereenvoudigen las ik onlangs op een nieuwssite, waar melding werd gemaakt van een 75-jarige vrouw aan wie een gecombineerde telefoon- en internetaansluiting werd geweigerd omdat ze te oud zou zijn om het contract te begrijpen. Ze had te horen gekregen dat ze maar moest terugkomen met een jonger familielid dat haar het contract kon uitleggen. Dat er ook geprobeerd kan worden zo'n contract helder te formuleren, kwam kennelijk niet op bij het telefoonbedrijf.

Je weet niet wat je weet
Jan Luif - Amsterdam

In Onze Taal van juli/augustus staat een artikel van Peter-Arno Coppen: ‘Eindelijk taalkunde op het vwo’, over een pas verschenen taalkunde-methode voor het middelbaar onderwijs. Daarin komt een van de schrijvers van de methode, hoogleraar didactiek Hans Hulshof, aan het woord over Je weet niet wat je weet, een boek over taal voor de laagste klassen van mavo, havo en vwo, dat ik dertig jaar geleden samen met Wim Klooster en Marjolein van Dort geschreven heb. Hij zegt dat dit boek bedoeld was ‘ter vervanging van de traditionele grammatica’.

Je weet niet wat je weet: boek over vooral traditionele grammatica.

Dat is onjuist. Het boek, zeker de herziene versie van 1981/1983, bevat een hoop nieuwigheden over betekenis, teksten, dierentaal, logica en talloze andere onderwerpen, maar de hoofdmoot is traditionele grammatica: onderwerp, gezegde, de woordsoorten, samengestelde zinnen en nog veel meer. Het zou onverantwoord geweest zijn zoiets nuttigs overboord te gooien, want enige kennis van de grammatica is onmisbaar voor zaken als stijl, woordenboekgebruik, spelling en vreemde talen.