Onze Taal. Jaargang 75

[p. 247]

Merken worden woorden
Google

Ton den Boon - hoofdredacteur grote Van Dale

Brintageneratie, bountyeiland, barbiefiguur: er zijn merken die zo'n grote invloed hebben gekregen dat ze in het dagelijks taalgebruik zijn terechtgekomen. Sommige zijn zelfs doorgedrongen tot het woordenboek. Om de maand bespreekt Ton den Boon zulke merken in Onze Taal.

Tien jaar geleden bestond de bedrijfs- en merknaam Google nog niet eens, maar deze zomer werd bekend dat het ervan afgeleide werkwoord wordt opgenomen in gezaghebbende Amerikaanse woordenboeken. Eerder al had de Nederlandse pendant van to google de grote Van Dale gehaald. In de jongste Van Dale-editie, die eind 2005 verscheen, kreeg het werkwoord googelen de algemene definitie ‘zoeken op het internet, onderzoeken aan de hand van informatie via het internet’.

De woordwording van de bedrijfs- en merknaam Google (opgericht in 1998) is in een buitengemeen hoog tempo verlopen. Dat blijkt niet alleen uit de populariteit van het werkwoord googelen en afleidingen daarvan, zoals googelaar en googeltje (een zoekopdracht met Google), maar ook uit de vele, bovendien zeer diverse samenstellingen en afleidingen met deze merknaam, zoals googlebom, googlegeneratie, googlejournalistiek, googlemoslim en googlificeren. Ook het feit dat naast het werkwoord googelen de verbastering koekelen vrij algemeen gangbaar is geworden, getuigt van de ongekende naamsbekendheid van het merk.

Ontaarding

Google als werkwoord in de titel van een boek uit 2005.
Academic Service

Merknaamhouders zijn doorgaans niet gelukkig als hun merknaam zich ontwikkelt tot een ‘generoniem’ (een soortnaam afgeleid van een merknaam). Dat geldt ook voor Google. De woordwording zou de ontaarding van het merk bevorderen. Dat mag zo zijn, maar de vraag is natuurlijk of dat nog relevant is voor een monopolist of bijna-monopolist, want dat is Google in feite. De ontaarding van een merk heeft tenslotte ook voordelen: het vrije gebruik van de soortnaam bevordert de naamsbekendheid ervan.

Hoe dan ook, het verzet van de firma Google tegen de ontwikkeling tot soortnaam van haar merk lijkt een gevecht tegen de bierkaai, alleen al doordat het werkwoord googelen dus al synoniem geworden is met internetzoeken. Daarbij komt dat in diverse vakgebieden termen gebruikt worden zoals googlereclame en googlemarketing. Maar het belangrijkste is dat google steeds meer voorkomt in journalistieke teksten. Neem het woord googlebom: misleiding van de zoekmachine, waarbij een bepaalde zoekterm en een bepaalde website door derden aan elkaar gekoppeld worden. Het woord dook in 2006 in diverse media op, toen bleek dat Google de website van minister Verdonk bovenaan zet als er op de term ‘vreemdelingenhaat’ gezocht wordt.

Negatieve bijklank

Het werkwoord googelen mag dan een neutraal woord zijn, veel samenstellingen met google hebben een negatieve bijklank. Neem woorden als googlejournalistiek en googleonderzoek: journalistiek en wetenschap die bedreven worden met behulp van de internetzoekmachine, maar met een ondertoon van oppervlakkigheid doordat de informatie louter verkregen is door middel van zoekmachines.

Google wordt niet alleen door wetenschappers en journalisten gebruikt, maar ook door gelovigen (‘googlemoslims’ bijvoorbeeld, die hun religieuze input niet in de moskee, maar in geschriften op het internet zoeken), woordenboekmakers en scholieren. Die laatste groep schrijft ‘googlescripties’, scripties die geheel of gedeeltelijk bestaan uit informatie die via de zoekmachine op internet is gevonden en daar zonder commentaar en zonder bronvermelding vanaf is geplukt.

Ambitie

De ‘googlificatie’ van kennis, of het ‘googlificeren’ van de wereld, wil zeggen dat er een groeiend belang gehecht wordt aan informatie die niet alleen digitaal beschikbaar is, maar bovendien via zoekmachinevragen gevonden kan worden. Googlificatie - het ontsluiten, exploiteren en raadplegen van informatie via de zoekmachine - betekent dat kennis haar waarde meer en meer ontleent aan de digitale ontsluiting ervan.

Google zelf doet er zo veel mogelijk aan om informatie via zijn eigen zoekmachine opvraagbaar te maken, door die te digitaliseren en te indexeren. Dat is de firma ook aan haar naam verplicht, want Google is afgeleid van de wiskundige term googol (10 tot de 100ste macht), om aan te geven dat het bedrijf de ambitie heeft een enorme hoeveelheid informatie te organiseren. Hoe mooi die ambitie ook is, de informatie die zo beschikbaar komt, blijft natuurlijk altijd slechts een fractie van de beschikbare kennis. Bovendien gaat het vooral om informatie die commercieel interessant is. Dat maakt dat critici woorden als googlificatie voorlopig niet snel neutraal zullen gebruiken.

Naschrift

Net voor het ter perse gaan van dit nummer brachten de media het nieuws dat Googles (Amerikaanse) merkenrechtadvocaat Rose Hagan van mening is dat to google (en waarschijnlijk dus ook ons werkwoord googelen) niet gebruikt mag worden in de betekenis ‘internetzoeken’ zonder meer, maar alleen voor ‘het zoeken op internet met de zoekmachine van Google®’. De toekomst zal uitwijzen of taalgebruikers zich hieraan zullen conformeren. Als dat het geval is, zal dat nieuwe gebruik ongetwijfeld vroeg of laat tot aanpassingen in de woordenboeken leiden. Woordenboeken registreren immers het feitelijke taalgebruik, ze schrijven dat niet voor.