Onze Taal. Jaargang 75

[p. 241]

Vraag en antwoord

Taaladviesdienst

Van()daar()uit

?‘Van()daar()uit reizen we verder naar Toscane.’ Hoe schrijf je van + daar + uit?

!De juiste schrijfwijze is van daaruit. Deze constructie ontbreekt in het Groene Boekje en Van Dale (2005), maar is wel opgenomen in het Witte Boekje (2006). Van daaruit komt in de praktijk veel vaker voor dan vandaar uit, vandaaruit of van daar uit. Dat komt waarschijnlijk doordat daaruit in deze constructie sterker als een eenheid wordt gevoeld dan vandaar. Hetzelfde geldt voor van hieruit en van waaruit, en voor de vergelijkbare gevallen van daaraf, van hieraf en van waaraf.

Een woord als daaruit wordt aaneengeschreven als uit niet bij het werkwoord hoort en ook niet bij een erop volgend naamwoord. Vergelijk:

-	We zijn daar uitgekomen [= aldaar beland; het gebruikte werkwoord is uitkomen];
-	We zijn daar uit de bus gekomen [uit de bus is één geheel];
-	We zijn daaruit gekomen [= uit dat ding / die moeilijkheid gekomen].

Om weglaten?

?Is het woord om nodig in een zin als ‘Ik heb besloten om op vakantie te gaan’?

!Om kán worden weggelaten: zowel ‘Ik heb besloten op vakantie te gaan’ als ‘Ik heb besloten om op vakantie te gaan’ is juist. Veel mensen hebben geleerd dat je om alleen mag gebruiken als het ‘met het doel, teneinde’ betekent, zoals in ‘Ik ga naar de bakker om croissantjes te kopen.’ Maar dat zou betekenen dat je ook moet zeggen: ‘Ik heb veel zin op vakantie te gaan’, en dat zal de meesten toch onnatuurlijk in de oren klinken.

Het woord om kan het best worden beschouwd als een soort hulpmiddel om de zin soepeler te laten lopen of de zinsstructuur doorzichtiger te maken. Soms kan er zelfs dubbelzinnigheid mee worden opgelost, zoals in ‘Ze besloten in 2004 te trouwen’: is hier bedoeld dat ze in 2004 wilden trouwen, of namen ze in 2004 het besluit? Het toevoegen van om - voor óf na in 2004 - maakt de zin duidelijker.

Verwijzing naar percentage

?‘30% van de Nederlanders vindt dat hij te hard moet werken.’ Kun je met hij naar een percentage verwijzen?

!Het is beter om dat niet te doen: hij slaat doorgaans op één individu, niet op een groep, percentage of deel. Maar wat moet het dan wél zijn? Helaas is daar geen vaste regel voor. Wat goede diensten kan bewijzen is het meervoudige ze, zeker als de zin vooral slaat op de afzonderlijke personen of zaken waaruit het percentage, het deel of de groep is samengesteld. In de zin hierboven heeft ze in elk geval onze voorkeur: ‘30% van de Nederlanders vindt dat ze te hard moeten werken.’

Dat geldt ook voor een zin als ‘Het merendeel van de Denen vindt dat ze te hard werken.’ De onzijdige verwijzing ‘dat het te hard werkt’ impliceert dat het merendeel als geheel te hard werkt, terwijl het juist om de afzonderlijke personen gaat. Maar in ‘De raad van bestuur vindt dat hij verkeerd is ingelicht’ wordt bedoeld dat de raad als geheel verkeerd is ingelicht; de nadruk ligt niet op de raadsléden. Daarom is hij hier beter dan het meervoudige ze. Vaak is er geen directe voorkeur, zoals bij: ‘Het motto van Philips is dat ze gebruikersvriendelijke producten willen maken / dat het gebruikersvriendelijke producten wil maken.’

In de Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS, 1997) staan vergelijkbare gevallen, zoals ‘De bevolking kwam in opstand toen hun loon werd gehalveerd.’

Gelijk (‘meteen’)

?Ik kom vaak het akelige germanisme gelijk in de betekenis ‘meteen’ tegen, zelfs in Onze Taal. Is het algemeen gebruik daarvan reden om het goed Nederlands te noemen?

!Het woord gelijk wordt al lange tijd in de betekenis ‘meteen’ gebruikt. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal nam het in die betekenis al op in 1885; het is nooit als germanisme aangeduid. Natuurlijk kent het Duits gleich (‘meteen, dadelijk’), maar dat wil niet zeggen dat het Nederlands daardoor gelijk in die betekenis is gaan gebruiken. Het is in onze taal ontstaan uit tegelijk(ertijd) of op gelijk moment (‘op hetzelfde moment’).

Wit of groen?

In Onze Taal wordt de witte spelling gevolgd, het alternatief voor de spelling van het Groene Boekje. Als wit en groen van elkaar afwijken bij spellingkwesties die in ‘Vraag en antwoord’ aan de orde komen, wordt het verschil duidelijk aangegeven.

De grote Van Dale heeft deze betekenis van gelijk lange tijd ‘gewestelijk’ genoemd, maar die opmerking is in de editie van 1999 geschrapt. Het woord is volkomen ingeburgerd in het Standaardnederlands. Wel is er een stilistisch verschil: gelijk doet wat informeler aan dan bijvoorbeeld meteen, direct of onmiddellijk.

De Brave Hendrik, een ‘leesboekje voor jonge kinderen’ van Nicolaas Anslijn (1810), wordt nog geregeld herdrukt.

Brave Hendrik/hendrik

?‘Zij zijn twee brave hendrikken.’ Is dit goed geschreven?

!De kleine letters zijn in elk geval correct. Hendrik is in wezen een eigennaam maar in de constructie een brave hendrik (‘iemand die erg braaf is’) fungeert het niet meer als zodanig. Vergelijkbare gevallen zijn een nieuwsgierig aagje, een houten klaas en de ware jakob (of jakoba).

Het meervoud is met één k: brave hendriken. Hier geldt dezelfde regel als bij slimmeriken en monniken: als een woord eindigt op onbeklemtoond -ik, wordt de k niet verdubbeld als er -en of -er achter komt. Die regel geldt ook voor woorden op onbeklemtoond -es, -el, -il, -um en nog een paar gevallen; vandaar dat we dreumesen, engelen, stencilen en Bussumer schrijven.

Op de website van Onze Taal worden zo'n duizend taalkwesties besproken. Kijk voor een overzicht op www.onzetaal.nl/advies/overzicht.php.