De witte spelling
Vragen over het witte boekje [3]
Taaladviesdienst
Dit is de voorlaatste aflevering van deze extra reeks, waarin de Taaladviesdienst vragen over het witte boekje beantwoordt.
?Komt in het witte boekje ook tv'loos te staan? Dit woord staat met een apostrof in het Groene Boekje en dat vind ik vreemd.
! In het witte boekje zal tv-loos staan. Het Groene Boekje schrijft tv'loos met een apostrof omdat -loos een achtervoegsel is (en geen zelfstandig woord). Als een achtervoegsel wordt gekoppeld aan een afkorting, een getal, een symbool of iets dergelijks, wordt van oudsher een apostrof geschreven: sms'en, tv'tje, WAO'er, 3'tje, @'je. Bij de meeste afleidingen die op deze manier ontstaan, levert dat een goed resultaat op, maar bij tv'loos ziet het er erg vreemd uit.
Illustratie: Jos Collignon
Het Groene Boekje maakt een uitzondering voor afleidingen met -achtig, -dom en -schap: voor die achtervoegsels komt (in combinatie met een afkorting, een getal of symbool) wél een streepje: tv-achtig, 65 + -dom, non-EU-schap. In het witte boekje voegen we -loos toe aan dit rijtje uitzonderingen. Ons advies is dus om tv-loos, pc-loos, enz. te schrijven.
?Wat doet het witte boekje met Middeleeuwen/middeleeuwen? Het is in het Groene Boekje van 2005 middeleeuwen, terwijl er in 1995 Middeleeuwen stond.
! Het witte boekje zal Middeleeuwen met een hoofdletter (blijven) schrijven, net als andere namen van tijdperken en historische periodes (Renaissance, Krijt, Pleistoceen, etc.). Deze hoofdletter sluit aan bij de behoefte van de taalgebruiker om in één oogopslag duidelijk te maken dat hij een tijdperk of periode bedoelt: de lezer ziet dankzij de hoofdletter direct dat er een eigennaam bedoeld is. De makers van het Groene Boekje 2005 geven impliciet ook toe dat daar soms behoefte aan kan bestaan, want ze vermelden dat in specialistische teksten over de verschillende periodes in onze geschiedenis wel hoofdletters geschreven mogen worden.
In sommige gevallen fungeert een historische aanduiding niet echt als naam maar meer als omschrijving; het gaat om woorden die eindigen op -tijd, -tijdperk en -periode: ijstijd, steentijd, atoomtijdperk, ijzerperiode: en om een woord als prehistorie. Een hoofdletter voegt in deze gevallen naar ons idee te weinig toe. Het witte boekje houdt hierbij vast aan het algemeen gebruikelijke uitgangspunt dat een hoofdletter een duidelijke functie moet hebben.
Of en wanneer die functie in een bepaalde context wel of niet ‘duidelijk’ is, blijft iets waarover je van mening kunt verschillen. Hoofdletterregels mogen daarom wat ons betreft altijd met een zekere vrijheid toegepast worden. Zo is er in een zin als ‘In het Krijt stond Nederland onder water, maar na de tweede ijstijd trok de zee zich terug’ niets op tegen om Tweede IJstijd te schrijven.
?Wat doet het witte boekje met het onderscheid dat het Groene Boekje maakt tussen bijvoorbeeld re-integratie en reïncarnatie?
! In re-integratie en reïncarnatie is sprake van klinkerbotsing: de e van re- kan samen met de i als ei gelezen worden. Klinkerbotsing kan normaal gesproken op twee manieren worden vermeden: met een streepje als het voorkomt in een samenstelling (reuze-idee), en met een trema in afleidingen of niet-samengestelde woorden (geïsoleerd, bedoeïen). Bij klinkerbotsing na re- hanteert het Groene Boekje een trema als de betekenis van re- en de betekenis van het daarop volgende deel van het woord één geheel zijn geworden, zoals bij reïncarnatie en reünie. Maar er komt een streepje als re- als afzonderlijk woorddeel herkenbaar is: ‘re-integreren (...) wordt herkend als “opnieuw integreren”’.
Dit is in de praktijk een lastig onderscheid: er zijn zeker taalgebruikers die in reïncarnatie nog het woord incarnatie herkennen, terwijl andere misschien juist reïntegratie als één geheel zien. Het witte boekje neemt dit (nieuw ingevoerde) onderscheid daarom niet over en blijft altijd het trema adviseren in reïmporteren, reïncarnatie en reïntegratie. Datzelfde ‘witte’ advies geldt voor het voorvoegsel de-: deëscaleren, deïnvesteren, deïndustrialiseren (het Groene Boekje schrijft sinds oktober 2005 de-escaleren, de-investeren en de-industrialiseren voor). Volgens ons gaat de betekenis van re- en de- bijna altijd op in het geheel; het streepje geeft een te grote scheiding tussen de woorddelen aan en kan daarom storend overkomen.
Auteursrechtelijk beschermd