Onze Taal. Jaargang 75

[p. 106]

‘Tong in wang’
Translaties uit het Engels

Rik Schutz

Pas op met anglicismen, luidt een veelgehoord advies. Maar soms wordt er juist doelbewust letterlijk en on- Nederlands uit het Engels vertaald. En dat geeft bij de weg een grappig effect.

I n 1996 bracht Theo Maassen een succesvol cabaretprogramma onder de naam Neuk het systeem. Dat is een goede titel voor een cabaretprogramma omdat die als het ware de doelgroep uit de massa filtert. Wie herkent wat er aan de hand is, behoort tot zijn publiek. Wie dat niet ziet, of geschokt is door de woordkeus, moet niet naar de voorstelling komen. En wie wordt hier dan wel aangesproken? Degene die genoeg Engels kent om de titel terug te vertalen tot fuck the system, het herkent als Engels slang en dit een leuk verschijnsel vindt.

Poster van het cabaretprogramma Neuk het systeem van Theo Maassen.

Dat het gebruiken van Engels in Nederlandse teksten statusverhogend of groepsgevoelversterkend kan werken, is algemeen bekend, en het komt in alle kringen voor. Iedereen kent wel voorbeelden uit het zakenleven, de populaire muziek of de techniek. Een uitdrukking als neuk het systeem lijkt echter een vergrotende trap van het groepsgevoelversterkende Engels. Die taal wordt daarin op een goed herkenbare manier in de Nederlandse tekst verwerkt, maar naar de vorm wordt er Nederlands van gemaakt. Ik vind translaties wel een bruikbare term voor Nederlandse uitdrukkingen die zo sterk en moedwillig de sporen van het oorspronkelijke Engels dragen (al is translatie minder grappig dan de meeste voorbeelden van het verschijnsel).

Hoe zou je zo'n translatie moeten omschrijven? Het gaat om een bepaalde Engelse uitdrukking die zo letterlijk is vertaald dat het geen gangbaar Nederlands oplevert. Het oorspronkelijke Engelse begrip is bekend bij de lezer of toehoorder. Verder valt op dat het stijlregister vaak informeel tot vulgair is.

Niet mijn kopje thee

Het Engelse who the fuck is... zou je kunnen vertalen met ‘wie is... in hemelsnaam?’ Wie met Google gaat zoeken op internet vindt meer dan 27.000 Nederlandse teksten waarin de frase voorkomt, bijvoorbeeld bij de Feyenoordsupporter die schrijft ‘Who the fuck is Ajax?’ Maar - en nu komt het - de translatie wie de neuk is... komt ook ruim 1600 keer voor, zoals in ‘Wie de neuk is Wilders?’

Wie niet bang is voor scabreus taalgebruik kan zijn ogen uitkijken in de wilde wijde wereld die internet heet. Hier volgt een reeks vrij kuise voorbeelden. Alle citaten zijn aangetroffen, ik heb niets verzonnen.

bij de weg (by the way ‘trouwens, à propos’) ‘Bij de weg: je hebt nu op de site witte achtergrond en zwarte letters.’

dat is alles voor nu (that's all for now ‘dat is voorlopig alles’) ‘Dat is alles voor nu, later zal er waarschijnlijk meer komen.’

gezicht tot gezicht (meet someone face to face ‘iemand ontmoeten, iemand onder ogen komen’) ‘Misschien moeten we een keer een vergadering beleggen, gezicht tot gezicht, dan kunnen we overleggen.’

kont schoppen (kick ass ‘ruig tekeergaan’) ‘De 2e jaars worden echter meer en meer actief en dat schopt kont.’

neuk een eend (fuck a duck ‘krijg de klere’) ‘Nou, ik denk dat ik mijn potloden maar in de put gooi en erbij ga zitten... neuk een eend zeg... wat een werk voor 1 cartoontje.’

niet mijn kopje thee (not my cup of tea ‘dat is niks voor mij, dat ligt me niet’) ‘Je deelde de kleedkamer over het algemeen met 3 of 4 bezwete mannen en das nou net niet mijn kopje thee.’

pijn in de kont, pijn in het achterste (pain in the ass ‘ellende, rotklus’) ‘Het is absoluut een “pijn in de kont” om het stoere Amerikaans en het stijlvolle Engels treffend te vertalen, zonder dat je met grofheden op komt draven.’

pijn in de nek (a pain in the neck ‘(een) strontvervelend (iemand)’) ‘DAAROM noem ik Wilders een PIJN-in-de-NEK... omdat hij juist bijdraagt aan het voortbestaan van de MPP.’

plakje cake (piece of cake ‘fluitje van een cent’) ‘Dit is natuurlijk een plakje cake voor de stoere mariniers.’

stierenpoep (bullshit ‘gelul, geouwehoer’) ‘Ach dat geleuter over pasen met jezus enz. is toch stierenpoep en dus doen wij thuis niks bijzonders eraan, ach lang weekend is altijd meegenomen.’

tong in wang (tongue in cheek; volgens Van Dale: ‘meesmuilend, spottend als kenmerkende trek van iem. die schijnbaar ernstig iets beweert dat hij niet meent’) ‘Diehard taalpuristen ergeren zich misschien aan het Engelstalige skelet van de “Photo Sharing Site”, maar dat maakt het wel allemaal extra tong in wang, natuurlijk.’

(ik) zie je later ((I'll) see you later ‘tot ziens’) Veel gebruikt als afscheidsgroet, ook in de verkorte vormen zie je en later.

Translaties die niet meer als zodanig worden herkend en die dus als gewoon Nederlands worden ervaren door mensen die ermee kennismaken, raken een belangrijk kenmerk kwijt. Het speelse tong-in-wangeffect dat wordt opgeroepen door het beroep op de kennis van het Engels bij de toehoorder of

[p. 107]

lezer gaat immers verloren. Het is heel goed mogelijk dat bijvoorbeeld je ding doen en dat is niet mijn ding als translaties het Nederlands zijn binnengekomen. Ik veronderstel dat de meeste gebruikers van dit idioom zich niet bewust zijn van het bestaan van do your thing en that is not my thing.

Misschien is het zuigt een overgangsgeval. Als elfde betekenis is in de jongste, veertiende editie van Van Dale bij het werkwoord zuigen toegevoegd ‘(informeel, jongerentaal) waardeloos zijn’. Voor zo'n algemene omschrijving lijkt het me wat te vroeg. Het gebruik is naar mijn overtuiging beperkt tot ‘het zuigt’ (it sucks ‘het is zwaar klote’). Anders dan in de derde persoon enkelvoud en de tegenwoordige tijd heb ik het niet aangetroffen. Een karakteristiek voorbeeld, wederom gevonden op internet, is: ‘“Afscheid nemen bestaaaaaat niet” kwezelt Marco Borsato, maar dat is natuurlijk je reinste bullshit. Afscheid nemen bestaat wel degelijk en het zuigt.’

Ondenkbaar zijn in deze betekenis ‘de eerste alinea's van de conceptnota zogen’ of ‘een zuigend schoonmaakbedrijf’. Ook al staat er in Van Dale bij dat deze nieuwe betekenis is ontleend aan het Engelse to suck, ik denk dat het meneer Van Dale is ontgaan dat het tong-in-wangeffect hier een grote rol speelt.