Onze Taal. Jaargang 75

[p. 91]

Vraag en antwoord

Taaladviesdienst

Cadeau(-)abonnement

? Krijgt het woord cadeau(-)abonnement een streepje?

! Volgens de officiële regels kan cadeauabonnement aaneengeschreven worden, maar het mag ook met een streepje.

In samenstellingen waarvan één deel op een klinker eindigt en het volgende deel met een klinker begint, is een streepje verplicht als die twee klinkers samen ook een andere klank kunnen weergeven. Zo krijgt auto-export een streepje omdat je de combinatie o+e ook als oe kunt lezen; hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld de a + a in gala-avond, de u + i in cadeau-idee, en zo nog wat combinaties. Dit verschijnsel heet ‘klinkerbotsing’.

De opeenvolgende u en a in cadeau(-)abonnement vormen geen combinatie die je ‘verkeerd’ kunt lezen; daarom is een streepje niet nodig. De woordenlijst van het Groene Boekje geeft dan ook cadeauabonnement en cadeauartikel. Maar volgens de leidraad van het Groene Boekje (van 1995 én van 2005) mag er gerust een streepje in samenstellingen die onduidelijk, lastig leesbaar of zelfs dubbelzinnig zijn: tweedekans-onderwijs, parallel-elementen, massage-bed, identiteits-chip.

Omdat in cadeauabonnement vier klinkers achter elkaar staan, is het met een streepje veel beter te lezen: cadeau-abonnement. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor bureau(-)egel en consultatiebureau(-)arts. Veel mensen vinden zulke verduidelijkende streepjes prettig bij het lezen.

Hoor

? ‘Je moet wel op tijd zijn, hoor’; ‘Het is mooi geworden, hoor.’ Waar komt dit gebruik van hoor vandaan?

! Dit hoor is een verkorting van hoor je of hoort u. Horen betekent hier ‘verstaan, begrijpen’, aldus het Woordenboek der Nederlandsche Taal; de eigenlijke betekenis is dus ‘begrijp je?’, ‘heb je me goed begrepen?’

Hoor is een tussenwerpsel dat een uitspraak bevestigt of versterkt, of dat een aansporing of waarschuwing uitdrukt (‘Opschieten, hoor’; ‘Niet aankomen, hoor’). Volgens de Algemene Nederlandse Spraakkunst (1997) heeft het vaak een bepaalde ‘nuance van vertrouwelijkheid’.

Hierbij in een brief

? In mijn secretaresse-opleiding heb ik geleerd dat je een brief niet met hierbij mag beginnen (‘Hierbij laat ik u weten...’). Ik kom het echter vaak tegen. Hoe zit het nu?

! Het is vooral een kwestie van smaak. Er wordt weleens gezegd dat hierbij vreemd is als er niets ‘bij’ de brief wordt gevoegd: het verwijst dan niet naar iets concreets. Maar hierbij heeft ook de algemene betekenis ‘bij deze gelegenheid, bij dezen’. Van Dale (2005) illustreert dit met ‘hierbij bericht ik u dat...’. Een taalkundig argument om hierbij in brieven te vermijden is er dus niet.

We kunnen ons het gebruik van hierbij zelfs goed voorstellen, omdat de alternatieven niet direct voor het oprapen liggen: ‘Hierdoor [= door deze brief] laat ik u weten’ klinkt voor veel mensen erg ouderwets, net als de woordgroep bij dezen, en ook ‘Hiermee [= met deze brief] laat ik u weten’ heeft waarschijnlijk zijn langste tijd gehad. Je zou het hele woord ook weg kunnen laten, maar dat heeft tot gevolg dat de zin met ik begint (‘Ik laat u weten’), en dat geldt als onbeleefd.

De beste oplossing is vaak om de brief anders te beginnen: ‘Zoals afgesproken...’, ‘Op uw verzoek...’, ‘Onlangs vroeg u ons...’, ‘Met plezier stuur ik u...’, etc.

Inbrei(d(ings))locatie

? Wat is juist: inbreilocatie, inbreidlocatie of inbreidingslocatie?

! Het vrij jonge werkwoord inbreiden, ontstaan als tegenhanger van uitbreiden, verwijst naar nieuwbouwprojecten binnen bestaande (stads)bebouwing. Het bijbehorende zelfstandig naamwoord is inbreiding.

In samenstellingen die hiermee te maken hebben, kan als eerste deel de stam van het werkwoord gebruikt worden: inbreidlocatie. Die vorm komt in de praktijk echter weinig voor. Iets vaker wordt inbreilocatie gebruikt: de dis hierin weggelaten naar analogie van woorden als glijbaan, leiband en rijweg, waarin het eerste deel ook de stam van een werkwoord op -den is. Die d kan echter niet altijd wegblijven; vergelijk afleidkunde en spreidstand. Een ander nadeel van inbreilocatie is dat je er de stam van inbreien (‘een patroon inbreien’) in zou kunnen zien.

Een ‘inbreidingslocatie’ in het centrum van Den Haag.
Foto: Onze Taal

Het duidelijkst, en ook het gebruikelijkst, is het daarom om in samenstellingen het zelfstandig naamwoord te gebruiken: inbreidingslocatie dus.

Uitrol

? In mijn werkomgeving hoor ik veel mensen het woord uitrol gebruiken. Is dit een bestaand woord?

! Het woord uitrol is bezig aan een opmars in het Nederlands, net als het werkwoord uitrollen. Op internet leveren deze woorden enkele honderdduizenden treffers op. We zien het in zinnen als: ‘In april wordt programma X verder uitgerold. In de loop van deze uitrol krijgt u een nieuwe pc.’ Uitrol is een leenvertaling van het Engelse roll-out, dat volgens de woordenboeken onder meer ‘introductie, op de markt brengen (van een product/dienst)’ betekent. Het Nederlandse woord zou je ook kunnen omschrijven als ‘implementatietraject’ of ‘gefaseerde invoering’.

Het werkwoord uitrollen bestaat natuurlijk al heel lang (een kaart uitrollen, deeg uitrollen), maar heeft in de nieuwe Van Dale (2005) twee betekenissen die het eerder nog niet had: ‘(een telefoonnetwerk e.d.) door middel van bekabeling aanleggen’ en ‘(een dienst, product) in een afzetmarkt verkrijgbaar maken’.

Voor veel mensen zal uitrol nogal vaktalig overkomen, maar het woord voorziet kennelijk in een behoefte (net als uitrollen). Bovendien beantwoordt het aan de woordvormingsregels van het Nederlands; vergelijk uitvoer, uitloop en uitdraai. Het lijkt ons goed denkbaar dat uitrol binnen enkele jaren in de woordenboeken staat.