Onze Taal. Jaargang 75

[p. 69]

Vraag en antwoord

Taaladviesdienst

Vakjargon

? In het januarinummer van Onze Taal werd het woord vakjargon gebruikt. Waarom liet de redactie deze lelijke contaminatie van vaktaal en jargon passeren?

! Vakjargon is specifieker dan alleen vaktaal of alleen jargon. Het woord staat al sinds 1961 in de grote Van Dale; de editie van 2005 omschrijft het als ‘voor oningewijden nauwelijks begrijpelijke groepstaal onder vakgenoten’.

Jargon kan onder meer ‘vaktaal’ betekenen, maar het is een breder begrip: het kan worden gebruikt voor groepstaal in het algemeen, zonder dat het per se een groep vakgenoten betreft. En vaktaal is niet per se ontoegankelijk voor buitenstaanders; het is ‘terminologie die eigen is aan een bepaald vak of beroep’, aldus Van Dale. In vaktaal gebruikt men vaktermen, die soms tot de ‘gewone’ taal doordringen - bijvoorbeeld muziektermen als legato (‘gebonden’) en fortissimo (‘zeer hard’) en medische woorden als obesitas (‘zwaarlijvigheid’) en hemofilie (‘bloederziekte’).

Jargon (‘voor oningewijden moeilijk verstaanbare taal’), en dus ook vakjargon, heeft een subjectievere lading: voor buitenstaanders is het een ‘brabbeltaaltje’, en het staat veel verder van de gewone taal af. Zo wordt in sommige beroepsgroepen een tang (het werktuig) aangeduid met oud wijf, en is onder algeheel medisch vakjargon voor ‘onder algehele verdoving’.

Zuidpoolexpeditie/zuidpoolexpeditie

? Ik dacht dat de nieuwe Van Dale en het nieuwe Groene Boekje alle woorden hetzelfde zouden spellen. Maar nu geeft het Groene Boekje Zuidpoolexpeditie en Van Dale zuidpoolexpeditie. Wat is juist?

! De schrijfwijze van dit woord hangt af van de betekenis. Zuidpool zelf kan volgens de spellingregels van 2005 op twee manieren geschreven worden. Met een kleine letter betekent het ‘zuidelijk eindpunt van de aardas’, ‘magnetisch punt in het zuiden’, zoals in de zin ‘Amundsen bereikte als eerste de zuidpool.’ Met een hoofdletter gaat het om het gebied rondom de zuidpool (Antarctica dus), bijvoorbeeld: ‘Op de Zuidpool leven pinguïns.’

Dat onderscheid geldt ook bij samenstellingen. Als je expliciet een expeditie naar het zuidelijkste punt van de aarde bedoelt, schrijf je zuidpoolexpeditie, terwijl een ontdekkingstocht door of naar Antarctica een Zuidpoolexpeditie is. In het geval van Amundsen, die als doel had de geografische zuidpool te bereiken, ligt zuidpoolexpeditie dus het meest voor de hand.

Hetzelfde onderscheid geldt voor noordpool en Noordpool: ‘Op de Noordpool leven ijsberen’; ‘De magnetische noordpool bevindt zich in Canada.’ Noordpoolexpeditie wordt in Van Dale en het Groene Boekje net zo behandeld als de zuidelijke tegenpool.

Voor vragen kunt u...

? ‘Voor vragen kunt u contact opnemen met onze directeur.’ Is deze zin juist?

! Deze zin hoeft niet afgekeurd te worden, maar er is wel iets mee aan de hand. Vergelijk de zin ‘Voor meer informatie kunt u contact opnemen (...)’: daar wordt bedoeld dat men contact kan opnemen ‘om meer informatie te krijgen’. Je zou dus kunnen zeggen dat in de voorgelegde zin staat dat men contact kan opnemen ‘om vragen te krijgen’, en dat is niet bedoeld.

Toch ligt het niet zo zwart-wit. Het voorzetsel voor heeft veel verschillende functies: denk aan zinnen als ‘De weekendarts is er alleen voor spoedgevallen’, ‘Neem maar wat water voor de dorst’ en ‘Ik heb wijn gekocht voor het avondeten.’ Kennelijk vullen we hier in gedachten automatisch een handeling in die de bedoeling beter weergeeft (‘de behandeling van spoedgevallen’, ‘om de dorst te lessen’, ‘om erbij te drinken’). En zo kun je voor vragen ook interpreteren als ‘om vragen te stellen, voor te leggen’.

Z/zuidpoolexpeditie.

Wie voor vragen toch verwarrend vindt, kan zijn toevlucht nemen tot ‘Als u vragen hebt, kunt u (...)’, ‘Voor meer informatie/inlichtingen kunt u (...)’ of iets vergelijkbaars.

Lustrum of kroonjaar

? Dit jaar bestaat het Genootschap Onze Taal 75 jaar. Is dat een lustrum, of kun je het ook een kroonjaar noemen?

! Het woord lustrum heeft betrekking op periodes van vijf jaar. Een bedrijf dat vijf jaar bestaat, viert zijn eerste lustrum; bij het tienjarig bestaan wordt het tweede lustrum gevierd, etc. In het Latijn duidde lustrum een reinigingsoffer aan dat magistraten na een ambtstermijn van vijf jaar brachten.

Met kroonjaar (‘jaar dat de bekroning van een periode vormt’) wordt meestal een periode van tien jaar bedoeld of een veelvoud daarvan: iemand die veertig jaar wordt, viert een kroonjaar. Maar volgens sommige woordenboeken kan ook een veelvoud van vijf jaar een kroonjaar zijn. Dat zien we ook in de praktijk terug: op de website van het evenementencomplex Ahoy', dat in 1971 geopend werd, wordt bijvoorbeeld naar het 35-jarig jubileum verwezen met kroonjaar.

Toch wordt lustrum in dit verband vaker gebruikt. Je kunt dus wel zeggen dat Onze Taal een kroonjaar heeft, of dat 2006 een kroonjaar voor Onze Taal is, maar (vijftiende) lustrum is gewoner. Of 75-jarig jubileum natuurlijk.