Onze Taal. Jaargang 74

[p. 336]

‘Van een goeie zin krijg je de mooiste muren’
De taal van Loesje
Jacqueline Drijber

Al meer dan twintig jaar kun je ze overal en nergens tegenkomen: opvallende posters met korte, prikkelende, opgewekt-moralistische teksten die zijn ondertekend door ‘Loesje’. Wie is Loesje en hoe komt het dat haar taal zo intrigerend is?

‘Maak van een mug een vlinder.’ ‘Besluiten, nu in handige doordrukstrip.’ ‘Nooit snapt kunst mij.’ Er zullen maar weinig mensen zijn die deze teksten niet meteen herkennen als teksten van Loesje. Al sinds 1983 levert Loesje via her en der aangeplakte zwartwitposters eigenzinnig commentaar op van alles en nog wat: van het kabinet-Balkenende tot verliefdheid, en van de integratieproblematiek tot het aanbreken van de vakantie. Meestal zijn de teksten monter en relativerend, soms kritisch met een knipoog. ‘Geef je mening vleugels’ is een postertekst die Loesje zelf in de praktijk brengt.

In het hoofdkwartier van Loesje in Arnhem vertelt medewerker Lotte Huijs hoe het allemaal begon: ‘Loesje is in 1983 in het leven geroepen door mensen die actief waren in een aantal actiebewegingen, zoals de antikernenergie- en de kraakbeweging. Wat nieuw was, was dat Loesje niet overal tegenaan wilde schoppen. Door onze posters wilden we mensen op een positieve manier aan het denken zetten. In 1986 hebben we als publiciteitsstunt meegedaan aan de verkiezingen voor de Tweede Kamer en zo landelijk veel bekendheid gekregen.’

En hoe is het op dit moment met Loesje? Op de website valt te lezen: ‘Ze denkt dat de leukste tijd nog voor ons ligt. Volgens haar is dat rechts-conservatieve-consumptie-gedoe van de laatste tijd alweer op z'n retour. O ja, Loesje denkt dat het kapitalisme wordt opgevolgd door een creatieve samenleving.’ Volgens Huijs is er in een maatschappij altijd sprake van golfbewegingen. ‘Als je kijkt hoe materialistisch en negatief de sfeer nu vaak is, dan kan het bijna niet anders of er komt binnenkort een omslag. Met onze posters willen wij graag helpen die omslag te versnellen.’

Schrijfmiddag

Hoewel er ook scheurkalenders, T-shirts en schoolagenda's worden gemaakt, blijft het bedenken en verspreiden van posters met prikkelende teksten de belangrijkste activiteit van Loesje. Elke dinsdagmiddag is ‘schrijfmiddag’; dan wordt er door vaste medewerkers, actieve leden en andere belangstellende bezoekers ‘rondgeschreven’. Deze keer zijn er ongeveer tien mensen. Aan een grote tafel, die net ontdaan is van lunchkruimels, wordt drie uur lang geconcentreerd gewerkt. Eerst wordt er een associatiespel gedaan om ‘de pennen wat los te krijgen’, daarna wordt er gewerkt aan teksten die mogelijk de straat zullen halen. Witte A4-tjes waar bovenaan actuele en meer algemene onderwerpen staan, worden in een vlot tempo doorgegeven en iedereen schrijft daar zijn of haar reactie op. ‘Het mooie hiervan is dat je elkaar inspireert’, vindt Huijs. ‘Je kunt alles wat iedereen schrijft meteen nalezen en daar weer ideeën door krijgen. Wat ik een pluspunt vind, is dat iedereen gehoord wordt. Niemand kan een “grote bek opzetten” op papier.’

Sommige van die aanzetten lijken direct al heel ‘Loesje-achtig’. Als reactie op het onderwerp ‘Vrij verkeer van werknemers in de EU’ heeft iemand bijvoorbeeld geschreven: ‘Met de sinaasappelen maar meteen Pedro erbij geplukt.’ Maar wat is nu precies een typische Loesjetekst? En hoe leer je die schrijven? Je kunt natuurlijk vaak naar een open schrijfmiddag gaan, maar je kunt ook met een stel mensen een Loesjemedewerker uitnodigen om een workshop te geven.

Workshops

Lotte Huijs is één van de medewerkers die regelmatig workshops verzorgen. Het is een veelgevraagde activiteit en een belangrijke bron van inkomsten voor Loesje. Huijs heeft een min of meer vaste werkwijze: na een ‘opwarmoefening’ legt ze de deelnemers een aantal van Loesjes ‘schrijfmethodes’ of ‘schrijfrichtlijnen’ uit. Ter illustratie en inspiratie hangt Huijs posters op. Hierna gaat een groep aan de slag, vaak met als doel om een eigen serie Loesjeteksten te maken. Teksten die de toets van Loesjes kritiek kunnen doorstaan, worden door Huijs gelay-out en gedrukt. Een

[p. 337]

goede lay-out vindt ze heel belangrijk: ‘Door hoe je een tekst neerzet, kun je hem net wat meer vaart geven. We kijken daar heel goed naar.’

In een fietstunnel in Delft.
Foto: Loesje Delft

Wat vindt Huijs van de teksten die in de workshops worden geschreven? ‘Soms zitten er steengoede tussen. Maar als mensen voor het eerst dit soort teksten schrijven, komen er toch vooral algemene waarheden boven tafel. Wat er staat is dan wel waar, maar het zijn geen Loesjeteksten. Een Loesjetekst moet wat anders zijn dan een gewoon statement en daarmee verschilt hij dan ook van de tegelspreuk voor op de wc. Een Loesjetekst moet iets met je doen: je aan het denken zetten of een glimlach oproepen, en daarnaast moet hij verrassend zijn en positief geformuleerd.’

Spelen met taal

Wat houden die ‘schrijfrichtlijnen’ van Loesje precies in? Huijs: ‘Toen er al heel veel posters geschreven waren, zijn we pas gaan kijken wat wij eigenlijk doen met teksten. Hoe spelen wij met taal? Want juist dat spelen met taal is de kracht van Loesje. Niet voor niets stond er in 1988 op een Loesjeposter: “Van een goeie zin krijg je de mooiste muren.”’

‘We werken erg veel met associaties. Je associeert op een onderwerp, of op wat een ander daarover schrijft, en zo kun je steeds verder associëren, of verschillende associaties met elkaar in verband brengen. Dat resulteerde bijvoorbeeld in: “Betuwelijn, voor dat geld hadden we heel Nederland een jaar lang gratis van jam kunnen voorzien.” Wat we ook leuk vinden om te doen, is versimpelen. Dingen kunnen soms zo overdreven moeilijk gemaakt worden. Er is bijvoorbeeld veel ingewikkelds gezegd over integratie. Wij hebben daar op een gegeven moment op gereageerd met de tekst: “Integratie: laten we eens ophouden met integreren en beginnen met samenleven.” Een ander voorbeeld van zo'n versimpeling is: “Het lijkt simpel, en dat is het ook.”’

‘Die laatste tekst is ook bedoeld als aansporing, en dat komt veel vaker voor. We willen mensen stimuleren om actiever en positiever in het leven te staan. Erg mooi vind ik de tekst “Leven is het meervoud van lef.” Een andere favoriet van mij is “Wie over zich laat lopen is een stoeptegel.” Deze tekst is heel beeldend; je ziet jezelf al bijna in die stoep gedrukt, als je niet voor jezelf opkomt.’

Overdrijven

Loesje mag ook graag een beetje overdrijven. Een voorbeeld: ‘Because of the rising sealevel, sunset will be ten minutes earlier today’ - in het Engels, omdat Loesje ook afdelingen in het buitenland heeft. Huijs: ‘Het hele probleem van het versterkte broeikaseffect is hiermee samengevat. Kijk maar uit, zegt die tekst, misschien komt het ooit nog zo ver als we zo doorgaan. Hij zorgt ook voor een glimlach, vanwege de overdrijving. Op een positieve manier laat je zien dat we wel een probleem hebben, en druk je mensen toch even met de neus op de feiten.’

Loesje houdt ook nogal van paradoxen en omdraaiingen. Ze komen vaak voor bij politiek getinte teksten, zoals ‘Meer strijd zonder oorlog’ of ‘Tegen mensensmokkel moeten we de zwaarste middelen inzetten, grenzen weg’ of ‘Herkeuring: eerst het werk dan de mensen.’ En er wordt veelvuldig gespeeld met letterlijke en figuurlijke betekenissen: ‘Als u ze allemaal op een rijtje hebt, hoedt u dan voor het dominoeffect’ of ‘Wie zichzelf spaart, is snel een postzegel.’ Ook bij ‘hergebruik’ van spreekwoorden en gezegden is dat verschijnsel te zien: ‘Geld speelt geen viool’ of ‘Neem uw voetstuk en wandel.’

Loesjethema's

Als je op www.loesje.nl het overzicht van alle posterteksten bekijkt, zie je een aantal steeds terugkerende thema's. Er zijn bijvoorbeeld opvallend veel teksten over de liefde en de lente, zoals: ‘Liefde en de laatste trein gaan niet samen’ of ‘Lente: mijn fiets heeft een afwijking naar grasveldjes en slootkantjes.’ Huijs: ‘De lente is de tijd dat iedereen weer naar buiten komt en dat het plakken van posters weer wat gemakkelijker wordt. Dat je niet met verkleumde handen en bevroren lijm door de straten hoeft te trekken. Dan komen er weer nieuwe ideeën tot bloei. Bij ons werkt dat heel sterk. Maar onderwerpen als de lente en de liefde zijn natuurlijk ook heel inspirerend om over te schrijven. Ik denk dat het de kracht van Loesje is dat we niet alleen politiek correcte teksten willen maken, maar ook gewoon mooie teksten, of lieve. We vragen tijdens schrijfmiddagen altijd aan mensen: “Wat houdt je bezig?” Soms komen daar heel praktische teksten uit voort, zoals: “Wil degene die mijn fiets gejat heeft ook even mijn krantenwijk overnemen.”’

Maar Loesje houdt zich nadrukkelijk ook bezig met allerlei nationale en internationale thema's. ‘We gaan altijd mee met wat er speelt. Posters die daarover gaan, blijven maar kort actueel, maar op het moment zelf kunnen ze veel effect hebben. Zoals bijvoorbeeld de tekst naar aanleiding van de moord op Van Gogh: “Zijn het nou de extremisten of de media die alles opblazen?” Daarnaast maakt Loesje teksten over problemen die - helaas - blijven bestaan, zoals de oneerlijke verdeling van de welvaart in de wereld: “Wat betekent oost en west als de wereld rond is”, of over het energievraagstuk: “Laat de zon schijnen, de wind waaien en de mens zijn energie beter besteden.”’ Over het gezeur van Nederlanders is Loesje heel duidelijk: ‘Als je niet tevreden bent in Nederland, moet je eens in de wereld gaan wonen.’