Onze Taal. Jaargang 74

[p. 190]

‘Zonder uitbundig bochtenwerk geen waarheid’
Journalist Hugo Camps over stijl, Vlaamse brabbelaars en het Mart Smeets-jargon
René Appel

De Vlaming Hugo Camps schrijft in zijn columns en interviews in De Morgen, Elsevier en NRC Handelsblad ongeëvenaard bloemrijk en exuberant - en volgens sommigen zelfs wat gechargeerd. Interview met een journalist die vooral schoonheid nastreeft.

‘Voetballers zijn hun eigen schaamteloze goudwinkel. Gevangen in de concentrische cirkels van kitsch en cosmetica. Niet gehinderd door sociale satire. Nauwelijks gezegend met de antennes van zelfkennis en kunst.’ Deze zinnen uit een column in NRC Handelsblad van 10 april 2004 kunnen door niemand anders geschreven zijn dan door Hugo Camps. Hij is de maestro van de megalomane metafoor, de kampioen van de riskante beeldspraak, de edelsmid van de poëtische collocatie. Ja, wie over Camps schrijft, lijkt zelf ook te worden aangestoken door het verbale virus dat dwingt om alles mooier, rijker en verrassender te formuleren, terwijl het advies moet luiden: probeer deze Vlaamse publicist in zijn woordkunst niet te evenaren, laat staan naar de kroon te steken.

Camps is het volledig eens met karakteriseringen van zijn proza als ‘bloemrijk’ of ‘exuberant’. Het is volgens hem de dure plicht van de schrijver om zo fraai mogelijk te formuleren. ‘Taal is te beschouwen als de huid van de mens, en die huid moet je zo goed mogelijk verzorgen. Soberheid is een vorm van luiheid. Het door sommige mensen gepropageerde kaal schrijven is eigenlijk lui schrijven. Bovendien: door met taal bezig te zijn, door het kiezen van een bijzondere formulering, door het selectieproces van het juiste woord, scherp je het denken. Inderdaad, sommige beperkte geesten stellen dat de overdadige vorm de inhoud aan het oog onttrekt, maar dat is onzin. Inhoud is altijd vorm, inhoud en vorm zijn ondeelbaar één. Door de manier waarop ik formuleer, creëer ik juist mede de inhoud, en daarom kies ik voor het ornament, voor die vorm.’

Chaotisch tafereel

In een recent artikel in Neerlandica extra muros (wanneer zal dat blad voor buitenlandse neerlandistiek ooit eens een Nederlandse naam krijgen?) vergeleek de Vlaamse taalkundige Ludo Beheydt het proza van Remco Campert en Jan Mulder uit hun Volkskrant-column met dat van Hugo Camps en Bernard Dewulf, die op vergelijkbare wijze als columnistisch duo opereren in de Vlaamse krant De Morgen. ‘Campert formuleert helder, zuinig, ironisch, afstandelijk’, stelt Beheydt, die Mulder een iets heftiger, maar toch bedachtzame ironie toeschrijft. ‘De beide Vlamingen daartegenover zijn barokke versierders. In overladen beelden verven ze een chaotisch tafereel.’

Camps kan zich wel vinden in die analyse, en ook in de opvatting van Beheydt dat dit verschil samenhangt met een cultuurverschil, misschien zelfs wel een verschil in volksaard. ‘Bedenk wel dat Vlaanderen nog steeds een in- en inkatholiek land is’, zegt Camps, ‘waarin er zonder uitbundig bochtenwerk geen waarheid is. Het volstrekt geseculariseerde Nederland is meer een land van rechttoe-rechtaan, van de zuivere lijn. Mondriaan is van Nederland, en zou nooit van België kunnen zijn. Daar komt nog bij dat in België sommige onderwerpen meer toegedekt, meer ingesuikerd moeten worden behandeld.’ En dat chaotische tafereel dat hij en Dewulf zouden verven, ja, dat zint hem wel. ‘Er is immers niets mooier dan zo'n tafereel. De chaos staat voor het voorlopige, het onduidelijke, en daarmee kun je nog alle kanten uit.’

Iets verder in zijn beschouwing noemt Beheydt uw taalgebruik zelfs ‘gechargeerd’.

‘Nee, mijn proza is niet gechargeerd in die zin dat het te ver gaat of overdreven zou zijn. Ik zorg voor een uitvergroting van de werkelijkheid, en dat is efficiënt. Daar kies ik bewust voor, want het carnavaleske, de domheid, maar ook de saaiheid kun je niet groot genoeg maken.’

Karsten Kroon

Camps publiceert zowel columns als interviews, die qua stijl nogal van elkaar verschillen; de interviews zijn soberder en directer. Dat doet hij bewust. ‘Als columnist sta ik in dienst van de provocatie en als interviewer ben ik waterdrager, de Karsten Kroon van de geïnterviewde, en met hem of haar construeer ik samen het gesprek. De column is alleen van mezelf, het interview niet.’

Maar die interviews zijn ook onmiskenbaar vintage Camps. In een interview met Adriaan van Dis uit 1988 schreef hij bijvoorbeeld over die auteur: ‘Ook op deze avond straalt de aura van ordentelijkheid en aangepastheid en van vouwen in de broek me ongeremd

[p. 191]

toe.’ Waarom ‘aura’, waarom is het niet voldoende om te zeggen dat de ordentelijkheid en de aangepastheid de interviewer toestralen, en dan kennelijk ook nog ‘ongeremd’? Volgens Camps, die er geen enkel bezwaar tegen heeft om zijn teksten op deze wijze te laten fileren, is de keuze voor ‘aura’ juist zeer bewust. Van Dis heeft de genoemde uiterlijke kenmerken immers tot zijn handelsmerk verheven, en dat straalt hij ook uit, vandaar: ‘aura’. ‘En dat ongeremde heeft ermee te maken dat het me overvalt. Het is dus zeker geen mooischrijverij om de mooischrijverij. Ik heb tijdens het gesprek die fysieke ervaring, en die wil ik zo adequaat mogelijk onder woorden brengen.’

Hugo Camps: ‘Ik zorg voor een uitvergroting van de werkelijkheid.’
Foto: Filip Claus

En als u spreekt over het ‘geparfumeerde charisma’ van Ruud Gullit?

‘Dat doe ik omdat hij zo weinig zichzelf lijkt, zo gemaakt. Die zogenaamd natuurlijke charme is ook een aangeleerde houding, net zo onoprecht als zijn flirtage met Nelson Mandela.’

U schrijft over de ‘planetaire onverschilligheid’ van Harry Mulisch. Wat moet ik me daarbij voorstellen?

‘Mulisch wekt altijd de indruk van een andere planeet te komen. Alles ligt als het ware ver van hem, en hij is in wezen niet geïnteresseerd in wat er in zijn naaste omgeving gebeurt, vandaar “planetaire onverschilligheid”. Het is in dit verband natuurlijk wel interessant dat zijn grootste roman De ontdekking van de hemel heet.’

Een laatste voorbeeld. In een sportcolumn staat dat voetballers ‘geföhnd tot diep in de bek (...) hun zelfbedachte overspeligheid bezingen’. Nog even los van ‘zelfbedachte overspeligheid’, wat is ‘geföhnd tot diep in de bek’?

‘Onder voetballers bestaat een geweldige lichaamscultuur, een materiële cultuur, die tot uiting komt in kleding, in auto's, maar ook in de manier waarop ze praten. Seedorf is daar een mooi voorbeeld van. Alles is opgemaakt, geföhnd, onecht, maar ik schrijf dan niet “onecht”.’

Hugo Camps

Hugo Camps (1943) is geboren in Molenstede, Vlaams-Brabant. Hij schrijft columns, wekelijks in NRC Handelsblad over sport, en één keer in de twee dagen in De Morgen over een veelheid aan onderwerpen. Verder publiceert hij al jaren grote interviews in Elsevier, onder meer met Harry Mulisch, Wim Kok, Pim Fortuyn, Katja Schuurman en Ronald Koeman. Vijftig van deze gesprekken zijn in 2003 gebundeld in In de ogen (uitgeverij Prometheus).

‘Fantoom orgasme’

Je zou Hugo Camps de dichter onder de Nederlandstalige journalisten kunnen noemen. Zijn proza gaat niet in een rechte lijn, maar draait over de krommingen van de poëtische verbeelding en de dichterlijke wijze van zeggen. Zo schreef hij dat Paul Haenen de pen liet vloeien ‘op de heupslag’ van Olga Zuiderhoek, dat wielrenners (vanwege dopingcontroles) in Italië dag en nacht paraat staan voor het ‘fantome orgasme’ van procureurs en carabinieri, terwijl Kamerlid en wielerbestuurder Joop Atsma alleen nog met de Amsterdamse humor van Gerrie Knetemann een beetje ‘uitgebeend’ wakker kon worden. Schuilt er in de publicist een gemankeerde of zelfs gefrustreerde dichter?

‘Nee, dat is zeker niet het geval. Ik heb in het geheim weleens wat gedichten geschreven, maar ik geloof dat ik te bescheiden ben om aan publicatie te denken. Een grootheid als Hugo Claus zou ik zelfs niet kunnen benaderen. Voor mij is het belangrijk om zo mooi mogelijk te schrijven. De schoonheid, en niets dan de schoonheid. Ik ben zelf niet bewust op zoek naar nieuwvormingen. Als ik over Leo Beenhakker schrijf “Leo kan mij niet dribbelen”, dan is dat geen rationele poging tot vernieuwing. Dan probeer ik alleen op een bijzondere manier te zeggen dat ik mij niet laat bedotten door Beenhakker.’

En die veel optredende retorische drieslag, hoe komt die tot stand? Bijvoorbeeld de volgende over David Beckham: ‘Hij zit gevangen in de kleren van Victoria, in de schoenen van Adidas, in de haartooi van een knettergekke Japanner.’

‘Soms ben ik me bewust van het retorisch effect, dat draagt bij tot het drama. Dat moet zo groot mogelijk zijn. Een andere keer ontstaat het als het ware vanzelf. Misschien omdat twee te weinig is, vier net te veel, en drie precies goed. We zijn - of we willen of niet - toch gestempeld door de Heilige Drievuldigheid.’

Van de Heilige Drievuldigheid komen we op Johan Cruijff, die in Barcelona ‘de Verlosser’ werd genoemd, en die route leidt ons weer naar de sport. Camps schrijft bijna alleen over voetbal en wielrennen. Waarom? Er zijn immers nog zo veel andere interessante sporten. Het zijn allebei echte volkssporten volgens Camps, dat is al belangrijk, en het heeft met taal te maken. ‘Voetbal en wielrennen zijn echte “commentaarsporten”. Denk aan groepjes mensen, meestal mannen, langs de kant, in het café. Uren kunnen ze praten over de opstelling van een team, over een doelpunt, een demarrage, een eindsprint. Voetbal en wielrennen zijn uitgevonden om over te kunnen praten. En dus ook om over te schrijven. Ik kijk graag naar snooker, maar ik zou er nooit over kunnen praten, laat staan schrijven.’

En de sporttaal, bijvoorbeeld het wielerjargon?

‘Dat sporters dat register zelf hanteren, lijkt me terecht, maar ik kan me verschrikkelijk ergeren aan de clichés van de commentatoren, op de Vlaamse televisie, maar vooral ook van iemand als Mart Smeets. Zoals die kan zeggen: “Dat moge duidelijk zijn...”

[p. 192]

Zoiets doet pijn aan mijn oren, het is een belediging voor mijn taalgevoel, en dat wordt nog erger als hij de bekende wielertermen gaat gebruiken: renners die “stoempen” of “er een snok aan geven”. Het toppunt van verbale wanstaltigheid is wel als hij weer eens triomfantelijk uitroept dat een renner wint “met twee vingers in de neus”.’

Geen Vlaams

Het valt op dat de stukken van Camps in de Vlaamse krant De Morgen en in het Nederlandse NRC Handelsblad en Elsevier qua taalgebruik volstrekt inwisselbaar zijn. Hij is er alert op geen typisch Vlaamse woorden te gebruiken, dus ook niet in zijn columns voor De Morgen. ‘Als ik dan toch een keer “effenaf” schrijf in een interview met Claus, komt dat simpelweg omdat zo'n woord in het gesprek enkele keren valt. Dan ontsnapt het me ook als ik schrijf. Maar in het algemeen ben ik voor één geschreven taal voor Vlaanderen en Nederland. Die door sommigen gevoelde behoefte om een eigen Zuid-Nederlandse standaard te creëren, voel ik volstrekt niet. Sterker: ik ben daar mordicus tegen. Zo'n eigen standaardtaal is een uitdrukking van de kleinheid van het regionalisme. De gesproken taal mag een huis-tuin-en-keukentaal zijn, maar de schrijftaal moet daar ver van blijven.’

En de taalvaardigheid van Nederlanders en Vlamingen? De laatsten worden vaak als voorbeeld gesteld in Nederland.

‘Dat is onzin. De doorsnee-Vlaming is een onmogelijke brabbelaar. Straatinterviews in Vlaanderen zijn van een stuitende treurigheid. Op dat punt doen Nederlanders het beter, hoewel de Nederlandse politici ook verschrikkelijk zijn. Van Balkenende tot Bos, en van Verhagen tot Dittrich. Allemaal gemaakt en onecht in dat verstijfde parlementaire jargon van ze. Zo'n woord als entameren, ik kan het gewoon niet meer horen! En als Nederlanders zelf zeggen dat Vlamingen taalvaardiger zijn, dan kijken ze met een soort folkloristische, badinerende blik. De zogenaamd betere prestaties van Vlamingen in een taalquiz of een spellingwedstrijd zijn nietszeggend... pure incidenten.’

Mensen veranderen, de taal verandert. Hoe staat u daar als taalliefhebber tegenover?

‘Ik kies voor stabiliteit, voor behoud van overgedragen vormen en woorden. Subgroepen kunnen hun eigen dialect hebben, hun eigen woorden, maar de taal moet in zijn geheel, ondeelbaar gedragen worden door een volk. De scheiding tussen spreektaal en schrijftaal is een kostbaar goed. Ik ben hierin conservatief; beter als kan nooit, dat is een vloek. Voor mij is het simpelweg een kwestie van respect voor de taal.’

Jari

Hugo Camps over Jari Litmanen, ex-Ajacied:

Vaak was hij norser dan boomschors. Honderden keren heb ik me de vraag gesteld: zou Jari gelukkig zijn? Of zorgeloos? Of vrij van lijf en leden? Aan de bal wel, maar niet in het leven. Niet in zijn Ajax-tijd, niet in Barcelona, niet nu hij afbouwt in Finland. Altijd was er dat masker van de afgewezen minnaar, die grimas van pijn. Existentieel leed bijna.

Maar wat een ster.

Speels en vernuftig in dodelijke ernst. Collegiaal tot op het bot, zonder toeters en bellen, zonder pathetisch gelik. Nederig in de overwinning, nederig in het soortelijk gewicht van zijn talent. Hij kon krommer zijn dan Freek de Jonge op de bühne en dan ineens oprijzen uit een ranke elegantie die niet meer van deze wereld is. Van wasdraad tot gebeitelde schoonheid, Jari had het allemaal in het pakket.

Uit NRC Handelsblad, 16-10-2004