Onze Taal. Jaargang 74

[p. 187]

Reacties

Onze Taal biedt aan elke lezer de mogelijkheid tot reageren. Stuur uw reactie indien mogelijk per e-mail naar: [e-mail], of anders naar: Redactie Onze Taal, Raamweg 1a, 2596 hl Den Haag. Voor bijdragen aan deze rubriek gelden de volgende richtlijnen:

•	Formuleer uw reactie kort en bondig (bij voorkeur niet meer dan 250 woorden).
•	Geef in de tekst duidelijk aan op welk artikel u reageert.
•	Stel uw bijdrage zodanig op dat de lezer niet wordt verplicht een vorig nummer erbij te halen.
•	Lever uw reactie in onder vermelding van naam, adres en (eventueel) functie. De redactie kan buiten medeweten van de auteur inkortingen en stilistische veranderingen aanbrengen in reacties, en raadpleegt bij belangrijke wijzigingen de auteur.

Reacties kunnen doorgaans pas worden geplaatst twee maanden na het nummer waarop u reageert. Niet-geplaatste reacties worden doorgestuurd naar de auteur van het desbetreffende artikel.

Reclametaal
Paul R. Jurriëns - communicatieadviseur, Helvoirt

Prof. Hans Hoeken toont in zijn artikel ‘Overtuigende reclametaal’ (Onze Taal mei) aan dat retorische vormen in advertentieteksten een hogere waardering krijgen dan teksten zonder woordspelingen. Hij verwacht dan ook een toename van advertenties met dubbele bodems.

Het onderzoek van Hoeken is in een laboratorium uitgevoerd, waarbij de respondenten ‘gedwongen’ werden te lezen. Buiten de setting van een laboratorium blijken lezers echter weinig gemotiveerd om een advertentie tot zich te nemen. En al helemaal niet als ze er moeite voor moeten doen. Ze haken af en komen in het geheel niet toe aan waardering, omdat de advertentie hen niet bereikt. En zelfs als de lezer bereid is er moeite voor te doen, dan nog is er een gerede kans dat de lezer niet aan de woordspeling toekomt omdat de dubbele bodem te moeilijk is of omdat hij domweg geen tijd heeft.

Neem nu de cryptische opgave die Hans Hoeken in het artikel geeft: ‘spreken reclamemakers? (12,4)’. Ik heb snel aan het einde van het artikel gekeken naar de oplossing (‘overtuigende taal’). Ik vond het artikel interessant, maar had - zelfs met de extra aanwijzingen - geen zin en tijd om het raadseltje op te lossen.

Ik voorzie dan ook geen opmars van de retorische vormen, maar juist van de simpele rechttoe-rechtaanteksten waaraan behoefte is in een samenleving die steeds sneller wordt. De kans dat de advertentie de boodschap overbrengt, is dan veel groter.

Naschrift Hans Hoeken

Ik vrees dat hier de wens de vader van de gedachte is. Grootschalig onderzoek naar het voorkomen van retorische vormen in advertenties laat zien dat reclamemakers de boodschap in advertenties op een steeds ingewikkelder manier verpakken, iets wat geldt voor zowel het woord als het beeld. Dat is ook niet vreemd. Omdat de boodschap van veel advertenties hetzelfde blijft (‘Omo wast schoon’), kunnen reclamemakers de verleiding om deze boodschap op een bijzondere manier te verpakken niet weerstaan. En dat slechts een kleine(re) groep de grap begrijpt, vinden zij niet erg. Deze groep mensen krijgt hiermee het gevoel op dezelfde golflengte te zitten als het adverterende merk, wat hun waardering voor het merk alleen maarten goede komt.

Bommel-anglicismen
Berry J. Prinsen - Marbella, Spanje

Zoals ook al wordt vermeld in het meinummer heeft Marten Toonder, volgens de lezers van Onze Taal een van de invloedrijkste taalgebruikers van het Nederlands, een groot gedeelte van zijn leven in Ierland gewoond. Dat heeft er mede toe bijgedragen dat vele van zijn spitsvondigheden ontleend zijn aan het Engels.

Het door de geniale dwerg Kwetal gebruikte woord denkraam is waarschijnlijk ontleend aan frame of mind, en in het verhaal ‘Een bommelding’ trapt de herder Klover zijn kampvuurtje uit en zegt: ‘Asjes tot asjes’, afgeleid van het Engelse gezegde Ashes to

[p. 188]

ashes and dust to dust (‘stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren’).

En in de strip De andere wereld zingt Lut Lurelei: ‘Lent is inte knoppen / Lude sing tutu’. Ik vermoedde dat de heer Toonder hier gedacht heeft aan het oudst bekende muziekmanuscript in de Engelse taal, hetgeen hij later in een briefwisseling met mij bevestigde. Het origineel bevindt zich in het British Museum en de tekst begint als volgt: ‘Summer is l-cumen in / Lhude sing cuccu’.

Koningin Beatrix: ‘Een ander element wat bij zo'n ceremonie hoort...’
Foto: Rijksvoorlichtingsdienst

Ook koningin zegt ‘wat’
Nel van der Weijden - Nieuwegein

De bijdrage van de heer A. Kalkman uit Waddinxveen aan de rubriek ‘Taalergernissen’ van het meinummer was mij uit het hart gegrepen. Kalkman beschrijft daarin hoe het betrekkelijk voornaamwoord dat zo goed als verdrongen is door wat (in bijvoorbeeld een verschijnsel wat) en ook hoe hij zich daar inmiddels bij heeft neergelegd. Of eigenlijk: bijna bij heeft neergelegd, want hij besluit zijn stukje met: ‘Nu de koningin nog. Pas dan heb ik er echt volledig vrede mee.’

Graag wil ik hem attent maken op de documentaire 25 kroonjaren, die naar aanleiding van het 25-jarig regeringsjubileum van Beatrix werd uitgezonden op tv. Daarin zegt de koningin onder andere: ‘Een ander element wat bij zo'n ceremonie hoort, waren herauten’, en later heeft ze het over ‘een instituut wat’. De heer Kalkman zal nu dus volledig vrede hebben met het gebruik van wat waar het dat hoort te zijn. Ik ben helaas nog niet zover.

Bloedgroep o [1]: ‘ohne Antigen’
Drs. A.A.F. Jochems - medisch bioloog, Bavel

Dr. B.A. van Dijk schrijft in de rubriek ‘Taalergernissen’ van het meinummer over bloedgroep o, waarvan het tweede deel vaak ten onrechte wordt uitgesproken als [oo] in plaats van ‘nul’. Volgens Van Dijk zou er hier sprake kunnen zijn van invloed van het Engels. In die taal wordt het cijfer o tenslotte wel uitgesproken als de letter o. Maar er zijn nog twee plausibele verklaringen voor die verkeerde uitspraak.

De Oostenrijks-Amerikaanse patholoog Karl Landsteiner heeft begin vorige eeuw bij de mens twee bloedgroepantigenen ontdekt, door hem aangeduid als ‘antigeen A’ en ‘antigeen B’. Sommige mensen blijken beide antigenen te bezitten, die hij daarom aanduidde met ‘bloedgroep AB’. Ongeveer de helft van de mensen in de westerse wereld bezit geen van beide antigenen, nul antigenen dus. Die groep noemde hij ‘Ohne (= zonder) Antigen’. Mogelijk dat de letter O van Ohne tot de verwarring heeft geleid.

Een derde verklaring waardoor de uitspraak [oo] in de wereld is gekomen, heeft te maken met de techniek. Toen Landsteiner met zijn ontdekking kwam, begin vorige eeuw dus, beschikten veel typemachines nog niet over het cijfer nul. Daarvoor in de plaats werd gewoon de kleine letter o getypt.

Bloedgroep o [2]: een derde letter
Oda van der Pas - Vaassen

Bloedgroep o (nul) wordt vaak foutief uitgesproken als ‘bloedgroep [oo]’, zo signaleert dr. B.A. van Dijk in het meinummer van Onze Taal. Volgens Van Dijk gebeurt dat onder invloed van het Engels, maar het lijkt mij logischer om een verband te leggen met de andere bloedgroepen: A, B en AB. Mensen die niet weten dat bloed van het type o zo genoemd is omdat het de factoren A en B mist, zullen automatisch de nul als [oo] uitspreken: een letter, net als A en B.

Geboortenaam
A.H.J.M. van Grol - Utrecht

Yvonne Malherbe ergert zich in het meinummer van Onze Taal aan het gebruik van het woord meisjesnaam als het gaat om de achternaam van een vrouw. Zo'n vrouw is vaak allang geen ‘meisje’ meer. Maar er pleit nog iets anders tegen deze aanduiding: tegenwoordig kan de man, overeenkomstig de wet, ook de naam van de bruid aannemen. Zie je het al voor je, dat aan een man wordt gevraagd: ‘Is dat uw meisjesnaam?’ Voortaan zou er eenvoudigweg moeten worden gevraagd naar de ‘geboortenaam’.

Stinkvogel
Ronald Schrijber - Arnhem

In het onderdeel ‘Vergroot uw woordenschat’ van de Taaltest in het juninummer staat dat zopilote de aanduiding is voor een ‘stinkvogel’. De enige bron die dit bevestigt, is de grote Van Dale. Zelfs op internet is deze verwijzing niet te vinden. Zopilote is de Spaanse benaming voor vier soorten Midden- en Zuid-Amerikaanse gieren, en dan in het bijzonder voor de zwarte gier (Coragyps atratus) en de kalkoengier (Cathartes aura). Het is helemaal geen Nederlands woord. Dat het toch in Van Dale voorkomt, heeft waarschijnlijk te maken met de toevoeging van Surinaamse woorden in een ver verleden.

Overigens leeft er wel een stinkvogel in Zuid-Amerika. Die wordt ook wel ‘hoatzin’ genoemd (Opisthocomus hoazin). De hop (Upupa epops) en nog enkele andere soorten dragen plaatselijk eveneens de naam stinkvogel. Ze hebben die te danken aan de stank in en rond de nestelplaats, die ze bevuilen met uitwerpselen en voedselresten - waarschijnlijk om hun vijanden op een afstand te houden.

In de grote Van Dale komen geregeld verkeerde omschrijvingen en/of benamingen van planten en dieren voor. In zulke gevallen is het goed niet alleen op dit woordenboek af te gaan.

Zwarte gier (Coragyps atratus), ook wel ‘zopilote’ genoemd.
Foto: David L. Smith