Onze Taal. Jaargang 74

[p. 118]

Taalergernissen
‘Genootschap, doe er wat aan!’

Crimineel
Herman Verschuren - De Bilt

Misdadiger wordt in toenemende mate vervangen door crimineel. Zou dat de invloed van het Engels zijn? Merkwaardig genoeg houdt het woord misdaad wel stand.

Gelijk
Reinette Th. van de Stadt - Amsterdam

Mij werd thuis ingeprent dat het woord gelijk in de betekenis ‘meteen’ slecht Nederlands is. Het is dus: ‘Ik zal dat ook meteen even meenemen’, en niet: ‘Ik zal dat ook gelijk even meenemen.’ Nog niet zo heel lang geleden kwam je gelijk in de genoemde betekenis eigenlijk alleen in spreektaal tegen. Tegenwoordig wordt het ook in schrijftaal steeds vaker gebruikt, zelfs in boeken! Ik ervaar dat als erg storend, want in mijn optiek is gelijk een germanisme (‘Das nehme ich gleich mit’). Daarom voortaan dus maar weer mereen in plaats van gelijk.

OV-klemtoon
Peter Poelstra - Amsterdam

Ik ben een fervent fietser en zit zelden in de tram, maar laatst moest ik met lijn 1 naar het centraal station in Amsterdam. Ik zat in een Combino, de relatief nieuwe tram, en daarin worden de haltes automatisch omgeroepen. Dat is een goede zaak, beter dan maar afwachten óf er wat wordt omgeroepen en of het dan te verstaan is. Maar wat een rare klemtonen zeg! ‘Súrinameplein’, ‘Cónstantijn Huygensstraat’, ‘Stádhouderskade’.

De Combino, de nieuwe Amsterdamse tram, legt ‘rare klemtonen’.

Ik luister weinig naar radio en tv vanwege de vermoeiende, aandachttrekkende, overspannen beklemtoning van ieder woord. Moet ik nu ook het openbaar vervoer gaan mijden? Moeten we naast beschermde stadsgezichten ook beschermde beklemtoning van straatnamen instellen?

Woordgeslacht
Wilhelmina Demolie - Ukkel, België

Enkele jaren geleden werd ik door mijn collega-vertalers bij een Europese instelling uitgelachen omdat ik over soep gezegd had dat ‘ze’ koud was. Vijftig jaar terug werd het geslacht van zelfstandige naamwoorden nog overal gevoeld, nu lijkt dat vooral regionaal bepaald. In de Nederlandse ondertitels bij het Vlaamse feuilleton Flikken bijvoorbeeld werd de zin ‘De politie doet wat zij kan’ ondertiteld met ‘De politie doet wat hij kan.’

Ik leg me erbij neer dat soep, maar ook handtas, tafel, enz. voortaan hij-woorden zijn, maar van raad, parlement en andere, vergelijkbare woorden voor groepen mensen zij-woorden maken en van politie en commissie en woorden op -heid juist hij-woorden, dat kan echt niet.

Onnodige anglicismen
M. Vaalburg-Arnhem

Steeds vaker kom ik in het Nederlands uitdrukkingen en woorden tegen die letterlijk uit het Engels zijn overgenomen en die overbodig zijn omdat ze volkomen gangbaar Nederlands vervangen. Niet alleen op televisie bezondigt men zich hieraan, ik tref ze ook aan in zogenaamde kwaliteitskranten. Enkele voorbeelden:

-	Waar leef je? (i.p.v. ‘woon’);
-	De volgende beslissing werd gemaakt (i.p.v. ‘genomen’);
-	Hij had een punt (i.p.v. ‘had gelijk’);
-	Het rentepercentage bedroeg vijf punt vier procent (i.p.v. ‘vijf komma vier’);
-	Voor het plan gaan (i.p.v. ‘het plan aanpakken’);
-	Er mist nog één persoon (i.p.v. ‘ontbreekt’);
-	voor nu (i.p.v. ‘voorlopig’).

Anglicismen
Wouter Noordewier - Utrecht

Onlangs kreeg ik een boekje getiteld 'k Heb u lief, mijn Nederlands, waarin de Stichting Taalverdediging strijd voert tegen Engelse leenwoorden. Ik zal een deel van de verketteringslijst doornemen, en dan mag u me vertellen of de alternatieven die de stichting aandraagt juist en natuurlijk klinken of zijn.

airbag	botsbalg
badge	opspeldkaartje
black-out	tijdelijke blindheid
bookmaker	weddenschapsmakelaar
carpoolen	ruilrijden
catwalk	smalle doorgang voor voetgangers
computer	datamaat
gospelsong	ritmisch kerkgezang
logo	firma-embleem
milkshake	bruismelk
printer	afdrukapparaat
scanner	leespistool
trolley	zwenkwielwagentje
underdog	onderdeur
wave	aanmoedigende golfbeweging

Dinges
Marco Soeters - Maastricht

Ik erger mij aan het overvloedige en overbodige gebruik van de woorden ding, dingen en dinges in met name de spreektaal. Het lijkt wel of iemand gemakshalve voor het ‘vluchtwoord’ ding kiest wanneer hij moe of anderszins geestelijk overbelast is, of gewoonweg een woord of naam niet à la minute uit zijn geheugen weet op te diepen.

Niet alleen mensen die je het niet eens zo kwalijk zou kunnen nemen bezondigen zich eraan (ouderen, ongeschoolden, allochtonen), maar steeds vaker maakt ook de jongere taalgebruiker zich er makkelijk van af: ‘Je weet wel, uhh... dinges’, of ‘Geef me dat ding eens.’

Het mag de gebruiker wellicht wat energie schelen, de toehoorder zeker niet, want wat wordt er nou precies bedoeld? Daarom ook deze oproep: wees duidelijk in je woordkeuze. Denk liever eerst even na over het correcte woord alvorens meteen ding of dinges te gebruiken.

[p. 119]

Toegeven aan wat
A. Kalkman - Waddinxveen

Bijna veertig jaar ben ik leraar Nederlands geweest. Ik heb mijn leerlingen in die tijd altijd gezegd dat je jezelf diskwalificeert als je niet correct spreekt en schrijft. Ik had het geluk les te mogen geven aan slimme leerlingen, zodat mijn veldtocht tegen de verloedering van de taal vaak zegerijk was. Aan het eind van de middelbare school leverden ze vaak samenvattingen en opstellen in waar van alles op aan te merken viel, maar spelfouten en (andere) zonden tegen de taal kwam je toch weinig tegen.

Ook nu ik gepensioneerd ben, kan ik het niet laten om in opstand te komen tegen foutieve constructies. Maar nu komt ‘het hele erge’: ik heb me neergelegd bij zinnen als het meisje wat, waarin wat dus wordt gebruikt in plaats van het betrekkelijk voornaamwoord dat. Niet omdat ik de fout goedkeur, maar omdat het niet meer bij te benen is. Het verzet tegen de constructie is me te veel geworden sinds ik ook minister Donner en premier Balkenende zinnetjes hoorde bezigen als een verschijnsel wat. Nu de koningin nog. Pas dan heb ik er echt volledig vrede mee.

Mediator
Herman Staring - Giesbeek

De overheid heeft weer een nieuwe poging ondernomen onze taal te vervuilen, en wel met mediation en mediator. De media nemen die term braaf over; zo hoorde ik hem laatst in het NOS journaal, en ook in de Volkskrant kwam hij voor. Waarom niet gewoon bemiddeling en bemiddelaar, vraag ik me af.

Meisjesnaam
Yvonne Malherbe - Den Haag

Overal waar ik mijn naam opgeef, vraagt men mij zonder enige gêne: ‘Is dat uw meisjesnaam?’ Wat ik dan antwoord? ‘Dit is mijn eigen naam, mijn meisjesnaam, mijn pubernaam, mijn vrouwennaam, mijn oudewijvennaam en de naam op mijn grafsteen!’ Wat ze zouden kunnen vragen: ‘Is dat uw eigen naam?’

Zo'n tien jaar geleden fulmineerden enkele lezeressen van dit blad ook al tegen dat vreselijke meisjesnaam. Het wordt nu echt tijd dat we dit woord uit het woordenboek schrappen!

Bloedgroep nul
Dr. B.A. van Dijk - transfusiearts, Academisch Ziekenhuis Groningen

Sommige mensen spreken bloedgroep o uit als [oo], maar dat is niet juist. De echte naam van die bloedgroep is ‘nul’. Waarschijnlijk komt de spraakverwarring door het Engels, waar het cijfer o wordt uitgesproken als de letter o, denk maar aan ‘double-o-seven’ voor James Bond.

Langgeleden en algauw
Ida Schrijver- Munnekeburen

Steeds vaker struikel ik over de verwerpelijke gewoonte om langgeleden, eeuwengeleden en god-weet-wat-allemaalgeleden aan elkaar vast te schrijven, net zoals allang en algauw.

Die aan elkaar geschreven woorden zijn strijdig met normale klemtoonwetmatigheden in het Nederlands. Algauw dringt zich aan mij op met de klemtoon op al en niet op gauw. Hetzelfde geldt voor langgeleden: in mijn hoofd hoor ik bij die spelwijze ‘láng geleden’, terwijl de bedoeling is: ‘lang geléden’. Telkens weer blijven mijn hersens haken bij zo'n woord.

Ik weet dat het zo in het Groene Boekje staat, maar mag dat Groene Boekje dan het raam uit?

Uitstralingsinjectie
Rolf Deen - Heemskerk

Graag wil ik u deelgenoot maken van het volgende onderschrift onder een foto in een huis-aan-huisblad dat in Heemskerken Beverwijk wordt bezorgd:

Najaren van papieren voorwerk is nu in het echt gestart met de voorbereidingen voor de nieuwbouw. Daarmee krijgt het Julianaplein qua oostelijke gevelwand een uitstralingsinjectie.

Mij liepen de koude rillingen over de rug toen ik dat laatste woord las. Ik vermoed dat de redactie de tekst rechtstreeks uiteen gemeentelijke nota heeft overgeschreven.

Homofobie
Geert Rinkel - Nijmegen

Als derdeklasleerling van het gymnasium erger ik mij aan het woord homofobie. Anders dan het woord homofilie (‘liefde voor de gelijke’) en arachnofobie (‘angst voor spinnen’) is het woord homofobie geen echte Griekse afleiding. Het betekent immers niet ‘angst voor de gelijke’, maar ‘angst voor homo's, of homofielen’ (de grote Van Dale formuleert het als ‘krampachtige verdringing van alles wat homoseksueel is’). Homofobie is dus een combinatie van het Nederlandse woord homo en het Griekse woord fobie, vergelijkbaar met spinnenfobie. Maar in woorden als spinnenfobie valt de hoofdklemtoon op het eerste woord. De hoofdklemtoon op de laatste lettergreep, die zelfs in Van Dale voorgeschreven wordt, zou moeten worden verplaatst naar het begin: ‘hómofobie’. Of het zou moeten worden vervangen door homofilofobie.

‘Metelogen’
Martin van de Logt - Den Haag

In de rubriek ‘Taalergernissen’ in het decembernummer (2004) schreef P.C. van Kerkum over- inderdaad ergerniswekkende - weerberichtzinnen als ‘Morgen, dan is het droog’, en ‘In Spanje, daar is het bewolkt.’ Maar ook de rest van het weerbericht doet doorgaans mijn tenen krommen. Een mevrouw met kennis van ‘metelogie’ vertelt dat de ‘minuumtempetuur’ morgen ‘lager is vergeleken met gisteren’. Dat is nog eens wat anders dan ‘lager dan gisteren’.

En dan hebben we nog de depressies: ‘het is de bedoeling dat die ons morgen bereiken’. Of: ‘als het goed is, bereiken die ons morgen’. Depressies met een bedoeling, dus. Dan wordt het dus niet ‘best wel’ een mooie dag, of een dag waarop we hoge ‘tempeturen terugvinden’ op de kaart. Nu maar hopen dat die toch nog terechtkomen.