Onze Taal. Jaargang 74

[p. 81]

Vraag en antwoord
Taaladviesdienst

PDF/pdf, MP3/mp3

? Hoe schrijf ik afkortingen die een type computerbestand aanduiden, zoals PDF/pdf en MP3/mp3?

! Zulke afkortingen kunnen met kleine letters geschreven worden als ze het bestand zélf aanduiden: ‘Heb je mijn pdf al ontvangen?’, ‘Ik heb je een mp3 gestuurd.’ Ook in samenstellingen en afleidingen zijn kleine letters juist: pdf-bestand, mp3-speler, mp3'tje. De meeste spellinggidsen en taaladviesboeken adviseren namelijk kleine letters te gebruiken in afkortingen die niet (meer) als naam fungeren, maar als soortaanduiding. De Spellingwijzer Onze Taal schrijft weliswaar nog MP3-bestand, maar inmiddels lijkt het helemaal ingeburgerd als ‘gewoon’ woord.

PDF en MP3 krijgen hoofdletters als ze de internationale standaard aanduiden voor het uitwisselen of opslaan van gegevens, zo meldt onder meer de Van Dale-gids Afkortingen (2003). Dus: ‘PDF is een veelgebruikt bestandsformaat.’ In die betekenis komen deze afkortingen in de praktijk echter veel minder vaak voor.

Uitnutten

? In een vacaturetekst kwam ik het woord uitnutten tegen: ‘het optimaal uitnutten van alle bedrijfsapplicaties’. Wat wordt daarmee bedoeld?

! De meest gebruikte betekenis van uitnutten is ‘ten volle benutten’. In de zin hierboven kan het vervangen worden door benutten of gebruikmaken; het aspect ‘ten volle’ zit immers al in het woord optimaal.

Het woord uitnutten was enkele keren onderwerp van discussie in oude jaargangen van Onze Taal; het was namelijk een germanisme, een (te) letterlijke vertaling van het Duitse woord ausnutzen. Al in de eerste jaargang (1932) werd voorgesteld het te vervangen door ‘(in gunstigen zin:) gebruik maken van, ten volle gebruik maken van, profiteeren van; (in ongunstigen zin:) opgebruiken, exploiteeren, uitzuigen, uitknijpen; soms: uitputten’. En in 1941 sputterde de redactie: ‘Uitnutten is geen Nederlandsch, ook niet in de beteekenis, die onze correspondent er nu nieuw en speciaal aan geven wil. En waarlijk geheel overbodig.’

Uitnutten staat in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (met de opmerking ‘german.’), maar ontbreekt in de hedendaagse woordenboeken. Het wordt ook niet vaak gebruikt, waarschijnlijk omdat benutten of gebruikmaken (van) meestal volstaat.

Vergrotende trap van schor

? Wat is de vergrotende trap van schor? Bijvoorbeeld: ‘Tijdens carnaval werd mijn keel elke dag... schorrer’?

! De juiste vorm is schorder. Bijvoeglijke naamwoorden die op een r eindigen, krijgen een d in de vergrotende trap: vergelijk verder, duurder en zwaarder (van ver, duur en zwaar). De d vereenvoudigt de uitspraak; schorrer, verrer, durer en zwarer zijn nu eenmaal niet prettig uitte spreken.

Bij andere soorten afleidingen doet zich hetzelfde procédé voor: van gluren maken we gluurder, bij beheren hoort beheerder, en een inwoner van Wassenaar is een Wassenaarder.

Vermeld staan

? Ik kom vaak de combinatie vermeld staan tegen, bijvoorbeeld: ‘Op de afrekening staat het bedrag vermeld.’ Volgens mij moet het zijn: ‘Op de afrekening is het bedrag vermeld’ of ‘Op de afrekening staat het bedrag.’

! Op de constructie vermeld staan is grammaticaal gezien niets aan te merken.

Een van de betekenissen van staan is ‘zich bevinden in zekere betrekking of verhouding die door een bepaling uitgedrukt wordt; vaak weer te geven door zijn’, zoals de grote Van Dale (1999) het omschrijft. Voorbeelden hiervan zijn in hoog aanzien staan en in verband staan, maar ook genoteerd staan en geregistreerd staan.

In deze gevallen is staan equivalent aan het koppelwerkwoord zijn. Traditioneel onderscheidt men in de grammatica negen koppelwerkwoorden: zijn, worden, blijven, blijken, lijken, schijnen, dunken, heten en voorkomen. Maar ook andere werkwoorden fungeren soms als koppelwerkwoord. De Algemene Nederlandse Spraakkunst (1997) noemt onder meer gaan (‘Mijn jas gaat kapot’), raken (‘Het bootje raakte lek’), vallen (‘Het afscheid valt me zwaar’) en staan (‘Mijn neef staat bekend als een oplichter’). In de zin ‘Op de afrekening staat het bedrag vermeld’ kan staat vermeld dus gezien worden als een naamwoordelijk gezegde, waarvan staat het werkwoordelijk en vermeld het naamwoordelijk deel is.

Gonzo-journalistiek

? In februari overleed de Amerikaanse journalist Hunter S. Thompson. Volgens verschillende media was hij de grondlegger van de ‘gonzo-journalistiek’. Wat houdt dat woord precies in, en waar komt het eigenlijk vandaan?

Het boek Fear and Loathing in Las Vegas van Hunter S. Thompson werd in 1998 verfilmd.

! Gonzo-journalistiek (een vertaling van het Engelse gonzo journalism) is een vorm van verslaggeving waarbij het persoonlijke perspectief een belangrijke rol speelt. De verslaggever is een centrale figuur in het verhaal. De stijl is erg subjectief en kenmerkt zich onder meer door veelvuldig gebruik van de ikvorm, citaten, sarcasme, humor en overdrijving.

Kenmerkend voor de ‘ware’ gonzo-journalistiek is verder dat de tekst niet of nauwelijks wordt geredigeerd. Zo is het ook ontstaan: Thompson had uit tijdnood en bij gebrek aan inspiratie ooit zijn letterlijke kladnotities ingeleverd toen hij een verslag van een paardenrace moest schrijven. Toen een andere verslaggever dat las, ene Bill Cardoso van de Boston Sunday Globe, riep hij uit dat het ‘pure gonzo’ was. Het duurde niet lang ofgonzo journalism werd een bekend begrip.

Wat Cardoso precies bedoelde met gonzo en waar het vandaan kwam, is niet helemaal duidelijk; in het Italiaans betekent gonzo ‘onnozel, gek’, maar er zijn ook bronnen die het herleiden tot het Spaans, het Canadees-Frans of een groepstaal. In elk geval is gonzo in het Engels een van de vele woorden geworden voor iets wat excentriek of krankzinnig is.