Geen resus maar rhesus
Dr. B.A. van Dijk - transfusiearts, Academisch Ziekenhuis Groningen
Bij iedere bloedgroep, of dat i nu A, B, AB of o is, staat altijd een plusje of een minnetje. Dat staat voor de rhesusfactor, of eigenlijk moet ik schrijven: ‘resusfactor’, zonder h. Dat is althans hoe het in Van Dale en het Groene Boekje staat, maar ik zou een warm pleidooi willen houden voor die h.
De term rhesus is afgeleid van het rhesusaapje, de makaaksoort waarbij de rhesusfactor voor het eerst gevonden werd. En de naam van dat aapje gaat weer terug op een eigennaam. In 1799 beschreef J.B. Audebert hoe dat in z'n werk ging:
Een r(h)esusaap.
Uit: J.B. Audebert, Histoire naturelle des singes et des makis. Parijs, Librairie Desray, 1799.
(...) je le nommerai Simia Rhésus; ce nom, n'ayant aucune signification, peut être appliqué à ce singe (...)
(‘Ik zal hem Simia Rhésus noemen; deze naam, die geen enkele betekenis heeft, kan wellicht toegepast worden op deze aap.’)
Hoewel de naam rhesus dus een fantasienaam was, moet Audebert zich hebben laten inspireren door de Griekse mythologie. Koning Rhesos, zoon van de Macedonische riviergod Strymon en de muze Euterpe, was een bondgenoot van de Trojanen. Hij werd vóór de inname van Troje gedood door Odysseus en Diomedes.
Rhesus heeft zijn h verloren omdat ‘voor de meerderheid van de taalgebruikers het verband met de naam niet meer duidelijk aanwezig is’ (commentaar Taaladviescommissie van de Nederlandse Taalunie).
In een taalkundig getint artikel dat in 1997 verscheen in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (dat zelf overigens enkel rhesus spelt) riep ik met twee collega's op tot een soort spellingongehoorzaamheid:
Allen die niet verplicht zijn de regels van de Nederlandse Taalunie te volgen, zouden wij willen aanraden de letter h in het woord rhesus te respecteren, in de hoop dat de Nederlandse Taalunie in haar volgende spellingwijziging dit ook zal doen.
Deze oproep werd gehoord en gehonoreerd door Pinkhofs Geneeskundig woordenboek, ook wel de ‘medische Van Dale’ genoemd. In niet mis te verstane bewoordingen herstelde dit woordenboek in zijn tiende editie van 1998 de spelling:
Rhesus [<Rhesos: legendarische koning van Thracië] een kleine apensoort in Zuid-Oost-Azië, Macaca mulatta (syn. Macaca rhesus) [dit zijn de huidige officiële namen van de rhesusaap - BvD], veel gebruikt als proefdier; van de naam is het voorvoegsel rhesus- afgeleid, dat zich als eponiem naar de spelling met rh- van de soortnaam blijft richten en dus niet als resus dient te worden geschreven, zoals de in 1996 ingevoerde spelling ten onrechte voorschrijft.
Hopelijk zal het bovenstaande bij een volgende herziening van het Groene Boekje worden meegewogen ten voordele van de letter h in rhesus. Een extra argument hiervoor vormt de afkorting Rh die vaak gebruikt wordt. Bloedgroep A Rh + is voor iedereen duidelijk; A R+ niet.
Met dank aan mw. drs. F.F.J.M. Pieters, bioloog, conservator bibliotheek Artis.
Auteursrechtelijk beschermd