Waarde- en normenstelsel?
Inge Suasso - Best
In het dictee dat taalpublicist Wim Daniëls afgelopen voorjaar voorlas in de openbare bibliotheek van Best, kwam de zinsnede waarden-en-normenstelsel voor. Althans, zo had ik het geschreven. Aanvankelijk werd mijn versie afgekeurd: het moest waarde- en normenstelsel zijn, een samentrekking van waardestelsel en normenstelsel. Omdat méér deelnemers waarden-en-normenstelsel hadden, werd na enige discussie deze spelwijze niet fout gerekend.
Vóór de opvatting van de dicteejury pleit het Groene Boekje. Daarin staat inderdaad waardestelsel. Trouwens, normenstelsel staat er ook in, maar de combinatie van beide ontbreekt (nog). Vóór die opvatting pleit ook de dertiende druk van de grote Van Dale (1999). Daar is bij de ingang waardestelsel als gebruiksvoorbeeld opgenomen: ‘zijn normenen waardestelsel’. Bij normenstelsel vinden we hetzelfde voorbeeld, maar dan met ‘haar’ in plaats van ‘zijn’. De omgekeerde volgorde, dus waarde- en normenstelsel, komt niet voor.
Voor míj́n interpretatie kan worden aangevoerd dat normen en waarden (ook wel waarden en normen) als één geheel moet worden opgevat: het is een begrip en moet (of kan) als zodanig ook in de spelling worden weergegeven.
In de weken direct na het dictee kwam ik deze schrijfwijze in de media verscheidene keren tegen. Mooie voorbeelden trof ik aan in HP/De Tijd van 19 maart 2004 in het artikel ‘Het Capelle van Balkenende: Groeten uit Vervelia’, met maar liefst vier gevallen:
| - | Terwijl onze trein de gemeentegrens nadert, speelt zich in de coupé een concreet normenen-waardenconflict af. |
| - | We vragen hoe hij [= Boskamp] het normen-en-waardenaspect beziet. |
| - | We leggen ze [= politiemensen] verschillende normen-en-waarden-dilemma's voor. |
| - | Als we een tijdje door deze prettige buurt lopen, begrijpen we hoe Balkenende op zijn ‘normen-en-waarden-plannen’ is gekomen. |
Ook in de maanden erna vielen er bewijsplaatsen te noteren, waaronder, met correct streepjesgebruik:
| - | Anders blijft de normen-enwaardendiscussie niet meer dan tandeloos gemompel.
(J.J.A. van Doorn in HP/De Tijd, 18 juni 2004) |
| - | Een normen-en-waardendebat is in Duitsland volstrekt overbodig.
(NRC Handelsblad, 12 juli 2004) |
Uit bovenstaande citaten blijkt hoezeer normen en waarden tot een begrip is geworden, wat duidelijk in de spelwijze, hoe gebrekkig soms ook, tot uitdrukking komt. Het is een stelsel van normen en waarden, dus een normen-en-waardenstelsel.
Wat er ook uit blijkt, is dat in deze context de spelwijze waardestelsel, dus zonder tussen-n, kennelijk ingaat tegen het taalgevoel van de Nederlanders. Weliswaar heeft waarde twee meervouden: waarden en waardes, en op basis daarvan krijgt het in een samenstelling geen tussen-n, maar bij waardestelsel denk je aan de waarde van effecten of iets dergelijks. Als het echter gaat om zedelijke waarden, heb je het over waarden en niet over waardes. Dat dit verschil in betekenis vóór de spellingwijziging van 1995 door middel van de spelling kon worden uitgedrukt, is mooi te zien in de elfde druk van de grote Van Dale (1984). Die kent zowel waardensysteem als waardesysteem.
Officieel bestaat die mogelijkheid in de huidige spelling niet meer. De taalgebruiker stoort zich daar echter niet aan en schrijft dus gewoon normen-en-waardenstelsel. En gelijk heeft-ie!
Auteursrechtelijk beschermd