Onze Taal. Jaargang 71

[p. 297]

[Nummer 11]

[p. 300]

Een beetje schaven of toch nieuwe regels?
De Nederlandse Taalunie maakt een nieuw Groen Boekje

Ludo Permentier - taalredacteur De Standaard

Zonder dat er veel ruchtbaarheid aan wordt gegeven, zijn spellingdeskundigen begonnen met het aanpassen van het omstreden Groene Boekje uit 1995. Dat gebeurt onder leiding van de Nederlandse Taalunie, die van de Nederlandse en Vlaamse overheid de opdracht kreeg alleen de woordenlijst te actualiseren. Aan de regels mocht niet worden getornd. Maar intussen zijn drie van de vier ministers die het Taaluniebeleid bepalen, vervangen. En ten minste één nieuwkomer denkt er anders over.

Bij al het gekrakeel over de nieuwe spelling viel het destijds misschien niet erg op, maar de Vlaamse en de Nederlandse overheid keken in 1996 verschillend aan tegen het herzien van de toen net verschenen nieuwe Woordenlijst Nederlandse taal, beter bekend als het Groene Boekje. Vlaanderen en Nederland waren het erover eens dat het om de tien jaar geactualiseerd zou moeten worden. En ook dat dat moest gebeuren onder leiding van de Nederlandse Taalunie, de organisatie die het taalbeleid van Nederland en Vlaanderen bepaalt en uitvoert. Maar waar het Vlaamse Spellingbesluit meldde dat de regels niet hóéfden te veranderen, stelde de Nederlandse versie dat ze niet móchten veranderen. Inmiddels is deze dubbelzinnigheid opgelost. Op 8 oktober 2001 besliste het Comité van Ministers (het beleidsbepalende orgaan van de Taalunie) dat de herziening van de woordenlijst ‘geen aanleiding mag geven tot wijzigingen aan de van kracht zijnde officiële spellingvoorschriften’.

Illustratie: Frank Dam

‘Meer consistentie’

Koen Jaspaert, algemeen secretaris van de Taalunie, kan dus duidelijk zijn over de operatie waarmee zijn organisatie inmiddels druk bezig is: het actualiseren van de woordenlijst. ‘Er komen geen nieuwe regels. Er worden alleen woorden geschrapt die niet meer in gebruik zijn, en er worden nieuwe woorden toegevoegd. Dat is de basisopdracht. Bij die gelegenheid kunnen we ook fouten herstellen. Dat houdt in dat we tegenstrijdigheden tussen de leidraad en de woordenlijst wegwerken. Onbedoelde effecten in de woordenlijst als gevolg van foutieve formuleringen in de leidraad moeten eruit. Daarnaast zijn er kwesties die tot nu toe niet beregeld zijn. We mogen daar geen nieuwe regels voor opstellen, we streven alleen naar meer consistentie.’

Dat zullen veel taalgebruikers jammer vinden, want het gebrek aan duidelijke regels is een van de pijnpunten van de huidige spelling (zie het kader op blz. 303). In de reacties die loskwamen na de publicatie van de woordenlijst in 1995 klonk luid de spijt door dat taalgebruikers die vroeger vrij goed konden spellen, nu aan dat boekje vastgekluisterd werden. Een goede regel is beter dan een woordenlijst, zelfs dan een die zorgvuldig is opgesteld, zo werd toen geschreven. Vaak kan een eenvoudige vuistregel de taalgebruiker veel nodeloos opzoekwerk besparen. Daar is Koen Jaspaert het mee eens. Maar toch: ‘Wij vaardigen geen enkele nieuwe regel uit, ook geen onofficiële, want àl de voorschriften van de Taalunie zijn nu eenmaal officieel. Ik sluit echter niet uit dat het Taaladviesoverleg [een Vlaams-Nederlands overlegorgaan van taaladviseurs - LP] bijvoorbeeld via onze webstek Taaladvies on line adviezen kan verstrekken en vuistregels kan geven.’

[p. 301]

Koen Jaspaert, algemeen secretaris van de Nederlandse Taalunie: ‘Er komen geen nieuwe regels.’
Foto: Onze Taal

Discussie heropenen

Regels schrappen is al evenmin aan de orde, zegt de algemeen secretaris. Zelfs de bekritiseerde uitzonderingsregels op de tussen-n blijven van kracht. Naast bijvoorbeeld het reguliere zielenpijn blijven dus uitzonderingen bestaan als paardebloem en maneschijn. ‘Ik heb niet de indruk dat iederéén die regeling gewijzigd wil zien. Ik hoor veel mensen juist zeggen dat

Inwoners van Rotterdam zullen er zich niet meer aan hoeven te ergeren dat rotterdammer met een kleine letter moet.

de spelling niet te vaak mag veranderen. Als je trouwens begint te sleutelen aan die uitzonderingsregels, breng je het hele systeem in beweging. Dan krijg je een domino-effect.’

De nieuwe Vlaamse minister van Cultuur, Paul Van Grembergen, denkt daar enigszins anders over. Hij is van plan de discussie met zijn collega's in het Comité van Ministers van de Nederlandse Taalunie weer te openen. ‘Ik wil geen nieuwe onzekerheid zaaien, maar ik vind wel dat de fouten van de vorige hervorming hersteld moeten worden.’ Hij wil niet alleen een handvol woordjes aanpassen, maar wel degelijk ook de ‘regels en uitzonderingen die tegen het taalaanvoelen ingaan. Een beetje schaven aan de symptomen zal niet genoeg zijn.’

De minister beseft dat het politiek niet eenvoudig ligt. Met een spellinghervorming zijn geen stemmen te winnen en ze kost ook nog geld. Maar hij vindt dat het moet. Hij betreurt het dat de Taalunie de voorbije vijfjaar op geen enkele wijze meer aanleiding is geweest tot een politieke discussie in de Tweede Kamer of in het Vlaams Parlement. ‘De Nederlandse Taalunie lijkt wel een genootschap van taalminnenden zonder politiek draagvlak. Dat is een pijnlijke vaststelling. Het heeft natuurlijk ook te maken met een zekere ambtelijkheid van de Taalunie en met het feit dat dit voor de ministers van het comité iets is wat erbij komt, een karwei die ze er op een namiddag bij moeten nemen.’

Van Grembergen, die jarenlang een van de Vlaamse parlementsleden met een echte bekommernis voor taal was, zegt: ‘Voor mij is taal meer dan gedrukte boeken met een economische waarde. Taal is een instrument, ook een politiek instrument. Ze moet de voortdurende zorg zijn van de beleidsmensen.’ Hij neemt zich ook voor een grondig debat te voeren over het Nederlands, dat volgens hem onder internationale druk staat. ‘Ik wil mijn ogen niet sluiten voor de moordende insijpeling van het Nederengels. Ook daar wil ik met mijn collega's in Vlaanderen en in de Taalunie een dieper gesprek over.’

‘Geen wettelijke status’

Volgens spellingdeskundige professor Anneke Neijt moeten Nederland en Vlaanderen dringend orde scheppen in het juridische kluwen rond de officiële spelling. In een recent artikel (in het tijdschrift Nederlandse taalkunde, 2002, nr. 3) toont ze aan dat er op het gebied van spellingbeleid helemaal geen eenvormigheid is tussen Nederland en Vlaanderen. ‘Het lag in de verwachting dat de nieuwe wetteksten [betreffende de invoering van het Groene Boekje van 1995 - LP] een getrouwe kopie van elkaar zouden zijn, maar dat is niet zo.’

Ze komt tot de verrassende conclusie dat ‘het merendeel van het nieuwste Groene Boekje geen wettelijke status heeft’ en dat Nederlanders voor bepaalde onderdelen van de spelling nog steeds de woordenlijsten van 1914 en 1954 moeten raadplegen. Ze waarschuwt dat de moeizaam bereikte feitelijke standaardspelling juridisch onderbouwd moet worden. Dat is vooral nodig omdat de huidige regeling niet bevredigend is, waardoor de voorschriften ‘met tegenzin worden gedoceerd’.

De Taalunie bestrijdt deze visie. ‘Omdat Nederland en België de bevoegdheid over de spelling aan de Taalunie hebben overgedragen, moeten de twee landen de Taalunie-besluiten wel uitvoeren’, zegt algemeen secretaris Koen Jaspaert. ‘In ieder geval krijgt de nieuwe uitgave van de woordenlijst geen andere status dan die van 1995.’

Testversie

Intussen is de Taalunie dus begonnen aan de herziening van het Groene Boekje, zonder wijziging van de regels. Ze heeft daarvoor een precies traject uitgetekend, want ze wil ten koste van alles vermijden dat er weer onenigheid ontstaat over het resultaat. De herziening is in handen van de ‘Begeleidingsgroep spelling’, die onlangs is ondergebracht bij de Raad voor de Nederlandse Taal en Letteren, het adviesorgaan van de Taalunie. De begeleidingsgroep neemt de beslissingen over alle wijzigingen in de leidraad en de woordenlijst. Die worden uitgevoerd door het Instituut voor Nederlandse Lexicologie in Leiden, de samensteller van de vorige editie van het Groene Boekje.

Eind 2004 moet een eerste versie klaar zijn. Er komt dan een evaluatieronde. Uitgevers van woordenboeken, taaldidactici en andere specialisten ontvangen de nieuwe lijst en de inleiding, en kunnen hun bedenkingen formuleren. Het grote publiek krijgt deze testversie nog niet te zien. Eind 2005 wordt de definitieve tekst door het Comité van Ministers vastgelegd. Daarna bekrachtigen de Nederlandse en de Vlaamse regering het nieuwe Groene Boekje. Dat krijgt het stempel ‘officiële spelling’. Overigens zou volgens sommige commentatoren het Groene Boekje van 1995 door leemten in de wetgeving nooit in zijn geheel een wettelijke status hebben gekregen (zie het kader hiernaast).

Het nieuwe Groene Boekje zal er wel anders uitzien. De tientallen samenstellingen met moslim waar critici zich vrolijk over hebben gemaakt (de zogenoemde reeksvormers, die hun bestaan danken aan de talloze malen dat ze voorkwamen in de teksten

[p. 302]

waarop de woordenlijst is gebaseerd), worden geschrapt en vervangen door enkele representatieve gevallen. Woorden met een echt spellingprobleem krijgen voorrang op gemakkelijk schrijfbare woorden, ook al zijn die laatste frequenter. Waar nodig komt er informatie over de betekenis. Inwoners van Rotterdam zullen er zich niet meer aan hoeven te ergeren dat rotterdammer met een kleine letter moet; ze zullen begrijpen dat het dan om een kwaal, een pet, een brood, een worst of een dobber gaat.

Paul Van Grembergen, de Vlaamse minister van Cultuur: de ‘regels en uitzonderingen die tegen het taalaanvoelen ingaan’ moeten wel degelijk aangepast worden.
Foto: VUM/Eric Peustjens

Van Dale-spelling

En zijn we dan ook af van de verschillen tussen het Groene Boekje en Van Dale? Dat is nog lang niet zeker. De Taalunie doet wat ze kan om tegenspraak te voorkomen, zegt Koen Jaspaert, en ook de uitgevers hebben hun goede wil getoond. ‘De Taalunie heeft de partners uitgenodigd om structureel samen te werken, uiteraard met behoud van ieders verantwoordelijkheid en autonomie’, heet het. Of het ooit tot een