Onze Taal. Jaargang 71

[p. 287]

Hom of kuit
Leesbaarheidsformules zijn nuttig

Frank Jansen

Er zijn taalkwesties waarover heel verschillend kan worden gedacht. Taalkundige Frank Jansen behandelt maandelijks zo'n kwestie. Hij steekt daarbij zijn eigen mening niet onder stoelen of banken en eindigt telkens met een stelling, waarop u kunt reageren.

Is mijn tekst wel leesbaar genoeg? Pas een leesbaarheidsformule toe en je weet het. Er bestaan al zo'n halve eeuw leesbaarheidsformules voor het Nederlands. Wat ze met elkaar gemeen hebben, is dat ze leunen op de zinslengte en het aantal moeilijke woorden. Vroeger ging het zo: eerst moest je de woorden en de zinnen tellen, de zinslengte berekenen, het aantal lange (dus moeilijke) woorden tellen en de gegevens in een tamelijk eenvoudige formule stoppen, en dan moest je het getal dat daaruit kwam, vergelijken met een soort liniaaltje waarop de getallen van 0 tot 100 werden gekoppeld aan het niveau van lezers: alleen lagere school of juist universiteit.

Leesbaarheidsformules staan al decennia in een kwade reuk bij taalwetenschappers. Ze zijn namelijk zo makkelijk te foppen. De lange voorvorige zin telt 66 woorden, maar als we de stapjes nummeren, zijn het zes zinnetjes geworden. Maar het voornaamste bezwaar tegen de formules is dat ze geen verband vertonen met de modellen voor tekstbegrip die in de wetenschap gangbaar zijn. Ze houden bijvoorbeeld geen rekening met de voorkennis die de lezer over het onderwerp heeft, hoewel we weten dat dat een uiterst belangrijke voorwaarde voor tekstbegrip is. Áls de formules dus al werken, weten we niet hoe. Dat maakt dat ze aan kwakzalverij doen denken.

En toch grijnzen de leesbaarheidsformules ons tegenwoordig weer aan, zo gauw we de computer aanzetten. Ze hebben immers een trotse comeback gemaakt als optie in tekstverwerkingsprogramma's, in het veelgebruikte Word bijvoorbeeld (via ‘Extra’, ‘Spelling- en grammaticacontrole’, ‘Opties’ en het vakje ‘Leesbaarheidsstatistieken weergeven’). De gebruiker is erop vooruitgegaan omdat hij niets meer zelf hoeft uit te rekenen, maar voor de rest is alles hetzelfde gebleven.

Is het gebruik van leesbaarheidsformules onwetenschappelijk en dus verwerpelijk? Misschien valt dat wel mee. Het is voorstelbaar dat de gebruiker de uitslag van de formule gebruikt als een nuttige vorm van feedback, die hem er eventueel toe zet nog eens naar zijn stukje te kijken.

Daarom luidt de stelling deze keer:

De automatische berekening van de leesbaarheid is een nuttige optie in tekstverwerkingsprogramma's.

Bent u het eens of oneens met deze stelling? Breng voor 21 oktober uw stem uit op onze website: www.onzetaal.nl. U kunt ook per post reageren; stuur een briefkaart met ‘leesbaarheidsformules: nuttig’ of ‘leesbaarheidsformules: niet nuttig’ naar de redactie van Onze Taal, Raamweg 1a, 2596 HL Den Haag. In een volgende aflevering de uitslag van de stemming.

Uitslag vorige stemming

Natuurlijk, de Zeeuwse dialecten zijn allemaal even prachtig, maar moet het Zeeuws daarom ook erkend worden als streektaal in de zin van het Europees Handvest voor Regionale Talen en Talen van Minderheden? Nee, vond ik, en deze keer is maar liefst 51% van de 617 inzenders het met mij eens; de overige 301 stemmers willen het Zeeuws zijn erkenning niet onthouden.

Of het komt door de taalsociologische finesses van de vraag van deze maand of door de strijdbare natuur van de Zeeuwen, extra getergd door een prikkelend stukje over deze rubriek in de Provinciale Zeeuwse Courant, ik weet het niet. Maar het is wel een feit dat deze vraag drie keer zoveel mensen tot inzending stimuleerde als de vorige vragen. Gaat u vooral zo door.