Raptus
Foute woorden revisited
Ingmar Heytze
In het aprilnummer van Onze Taal riep ik u op zogenoemde foute woorden in gedichten in te sturen - woorden die te vaag zijn, te weids, te hol of gewoon versleten door overmatig dichterlijk gebruik. Bijval en enthousiasme waren mijn deel, maar ook kritiek en onbegrip; één lezer van Onze Taal vond in de oproep aanleiding om zijn abonnement op te zeggen. Door de overige inzenders werden ruim tweehonderd woorden aangebracht voor de vergeetkelder.
Onder dichters leeft de materie duidelijk meer dan onder lezers van poëzie; ongeveer negentig procent van de inzenders gaf aan zelf ook gedichten te schrijven. Zo mailde de dichteres Patty Scholten: ‘Ik erger me ook mateloos aan die zogenaamd poëtische woorden. M.i. vervullen ze alleen een signaalfunctie, zo van: “Kijk, dit is poëzie!” Ik vind dat ook “officiële dichters” zich aan het gebruik van dat soort woorden schuldig maken. Je vergeet deernis toch niet en wenen/schreien?’ De dichter Bart FM Droog stuurde onder andere in: ‘vrede, stilte, bloemen, dichten, dichter - en verder alle navelstaarderige poëzie over poëzie en zulks’, maar ook ‘groenten (alle soorten, en met name sla)’.
Het foutewoordenidee bleek niet volledig nieuw: de dichter Samir el Gamal bleek al langgeleden een ‘Holle woorden gedicht’ over deze materie te hebben geschreven. Een kort citaat: ‘Er zijn van die woorden, die doen pijn aan mijn ogen. / Ogen bijvoorbeeld. Dichters, haal die ogen uit! / En kras dan meteen die eeuwige ziel door!’ En Vincent Kreugel mailde dat hij ooit al een top-tien had opgesteld van ‘de typische woorden uit clichématige puistenpoëzie van de klaagziek aangelegde medemens’. De top-tien: 1 hart, 2 vlinder, 3 dood, 4 O, 5 ziel, 6 tranen, 7 tijd, 8 maan, 9 lente, 10 schijnen. ‘Een woord in een vers is fout als het te veel lading meekrijgt’, mailde dichteres Dana Hokke. Zij schreef ook dat er ooit een polemiek is geweest over het woord sneeuw, dat volgens Gerrit Komrij niet meer mocht in een gedicht. In haar gedicht ‘Bui’ laat zij het door de dichter des vaderlands verfoeide weertype toch zijn gang gaan. Fragment: ‘en weldra viel er sneeuw / zo irreëel als pluksel / bij een schooltoneel.’ Auteur Ronald Ohlsen, die goed was voor een kleine dertig foute woorden, schreef: ‘Toch komen deze woorden stuk voor stuk voor in gedichten die ik wel mooi vind’, want ‘in de goede omgeving worden ze verlost van het betekenisvolle gewicht waar ze in een foute context onder bezwijken.’ Peter de Groot, die zeventien foute woorden aanbracht, zette onder zijn inzending: ‘Dit is een vijfminutenlijstje. Als ik er vijf dagen over zou denken, zou er geen woord overblijven.’
Enfin, hier zijn ze dan. Tweehonderdzes woorden die volgens lezers van Onze Taal fout zijn in een gedicht. Mogelijk is nadere analyse, inperking en freudiaanse duiding gewenst, maar daar was het me niet om begonnen. U kunt ermee doen of laten wat u wilt, of uw eigen lijst samenstellen van goede woorden in dichterlijk verband. Om te eindigen met een citaat uit het gedicht ‘De man van taal’ van Ruben van Gogh: ‘Twee woorden restten slechts; / volgens overlevering betraand / en vol van spraakverwarring. / Ze waren vrij te gaan; bevrijd. // De Man van Taal keek ze na: / mooie woorden; Vrouw & Liefde.’
Auteursrechtelijk beschermd