Onze Taal. Jaargang 71

[p. 156]

Woordenboek in stukjes

Ed Bogers - Bergen op Zoom

Al jaren erger ik me aan de koopmansgeest van onze Nederlandse woordenboekmakers. In plaats van meteen iets coherents te maken zoals de Fransen dat hebben gedaan met wat ze heel bescheiden Le Petit Robert noemen, en hun Dictionnaire Historique de la Langue Française, verschijnt er in Nederland van tijd tot tijd telkens een stukje woordenboek op de markt. Zo kwam na het Etymologisch woordenboek van Van Dale (1989) het Leenwoordenboek van Nicoline van der Sijs (1996), gevolgd door het Uitspraakwoordenboek van Josée Heemskerk en Wim Zonneveld (2000) en het Chronologisch woordenboek, eveneens van de hand van Nicoline van der Sijs (2001). En inmiddels is ook het Uitleenwoordenboek al aangekondigd!

Terwijl we tientallen jaren hebben moeten wachten tot de grote Van Dale eindelijk etymologische en fonetische informatie ging geven (zonder dat er trouwens sprake is van evenwichtige toepassing, dus bij alle lemmata, onontbeerlijk voor taalleerders!), geeft de Franse Le Petit Robert, naast betekenis en gebruik, tegelijkertijd evenwichtige etymologische, chronologische en analogische informatie, een fonetische transcriptie, synoniemen en antoniemen.

Wat Van der Sijs' (bovengenoemde) gespecialiseerde woordenboeken betreft, waarom maakt ze niet een groot, degelijk standaardwerk, een Historisch Woordenboek der Nederlandse Taal of iets dergelijks, in plaats van het Nederlandse publiek telkens opnieuw te laten betalen voor deze versnipperde opeenstapeling van dikke, duur gebonden taalbijbels? Het genoemde Dictionnaire Historique de la Langue Française is alles in één: het biedt etymologie, leen en uitleen, chronologie en synchronie, en nog veel meer, kort om: een wetenschappelijke topprestatie.

Naschrift
Riemer Reinsma - woordenboekmaker

We hebben in Nederland een forse reeks gespecialiseerde Nederlandse woordenboeken, die elk over één bepaald aspect informeren, zoals etymologie, synoniemen en uitspraak. Maar van een uitmelkstrategie is zeker geen sprake, al was het maar omdat de meeste door de heer Bogers genoemde boeken niet van één uitgever komen. Evenmin hoeven we de woordenboekuitgevers op dit punt te verdenken van een soort complot. Zelfs in het geval van Van Dale, de uitgever die naast het algemene, driedelige werk ook een etymologisch woordenboek op de markt heeft gebracht, is de beschuldiging van de heer Bogers niet gerechtvaardigd. Immers, de informatie in het Etymologisch woordenboek van Van Dale is veel uitvoeriger dan die in het algemene werk. Zo beslaat de etymologie van bos in de driedelige anderhalve regel, tegen acht regels in de etymologische Van Dale. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor de hoeveelheid informatie die de driedelige Van Dale geeft over synoniemen. Die is veel beperkter dan in het synoniemenwoordenboek van dezelfde uitgeverij.
Uit onderzoek is gebleken dat het de gebruikers van een verklarend woordenboek als de driedelige Van Dale voornamelijk gaat om de spelling van woorden, en om betekenisomschrijvingen. Het zou dus weinig zin hebben om zonder zelfbeperking allerlei andere soorten informatie toe te voegen. De drie delen Van Dale zouden snel uitgroeien tot vier of vijf, en dan wordt de uitgave wel wat erg prijzig. En de meeste gebruikers zouden dus extra moeten betalen voor informatie waar het ze niet om te doen is. En het zoeken wordt vertraagd, doordat je een woud van gegevens door moet Wie een synoniem zoekt, is op dat moment niet geïnteresseerd in betekenis en etymologie.
De heer Bogers vergelijkt Van Dale met Le Petit Robert, en die vergelijking valt niet gunstig uit voor Van Dale. Want Le Petit Robert geeft informatie die in Van Dale ontbreekt, zoals die antoniemen en ‘analogische’ informatie. Misschien moeten we dat betreuren. Maar ook in dit geval zou ik willen pleiten voor een apart (en uitvoerig) analogieënwoordenboek. Los hiervan moeten we bedenken dat grote woordenboeken als Robert, Van Dale, Duden of Wahrig ieder zo hun eigen tradities hebben, en dat heeft best iets aardigs.
Als ik de heer Bogers goed begrijp, wil hij alle titels van Van der Sijs in één ferme boekenrij onder één titel samengevoegd zien. Maar welke besparing in papier of in geld levert dat op? Zoals gezegd, elk van Van der Sijs' boeken behandelt en ordent het materiaal vanuit een bepaald perspectief. Het feit dat het afzonderlijke uitgaven zijn, biedt de koper juist een voordeel: hij kan selectief kopen, en kan zich beperken tot die boeken die hem het meest aanspreken. Hij wordt niet het slachtoffer van koppelverkoop.