Onze Taal. Jaargang 71

[p. 155]

Reacties

Glashut
C. Groeneveld-van Staveren - Krimpen aan de Lek

Riemer Reinsma schrijft in de aprilaflevering van ‘Geschiedenis op straat’ dat straatnamen met het woord hut ‘uitsluitend voorkomen in de oostelijke en zuidoostelijke provincies’. Ook de voorbeelden die Reinsma geeft van hut in de betekenissen ‘groot stenen gebouw’ en ‘ijzergieterij’ zijn allemaal afkomstig uit die streek. Toch kwam hut ook in West-Nederland voor.

Ik herinner me dat mijn grootvader omstreeks de jaren twintig van de vorige eeuw in de Glashut aan de Nijverheidsstraat in Capelle aan den IJssel werkte. Daar werd glas geblazen. Zeker in Leerdam kunnen meer van dergelijke ‘Glashutten’ bestaan hebben.

R-verschijning
Klaas Bil - Zoetermeer

In het artikel ‘R was eens?’ (Onze Taal april) worden enkele voorbeelden genoemd van r-verschijning, woorden die geen r bevatten, maar waar mensen er wel een denken te horen. Het voorbeeld slabber (van slabbetje) kende ik niet. Maar onze dochter had het als peuter weleens over een ‘kommer’, waarmee ze een ‘groot kommetje’ wilde aanduiden. Ze had kennelijk een r horen verschijnen in onze uitspraak van kommetje, of ze veronderstelde onbewust dat wij hem hadden laten verdwijnen.

Luxemburg
Karel F. Treebus - Berkel en Rodenrijs

De rubriek ‘Vraag en antwoord’ in het aprilnummer van Onze Taal bevat een stukje over de uitspraak van de u voor de letter x. Die wordt kort uitgesproken in woorden als buxus, en lang in bijvoorbeeld Luxemburg (althans in Nederland; in Vlaanderen is die u vaak kort). Misschien is het goed om eens te kijken hoe de Luxemburgers die u zelf uitspreken.

In het Luxemburgs (aldaar ‘lëtzebuergesch’ genoemd), dat sinds 27 januari 1984 naast het Duits en Frans ook een officiële landstaal van het groothertogdom is, wordt de eerste u van de naam kort uitgesproken. Volgens de Offizieller Schreifweis d'lëtzebuergesch Ëmgangssprooch déi een iwwerall am Lande versteet schrijft men de korte u in deze Moezel-Frankische variant van het Duits als ë in plaats van als de Standaardduitse ö.

Het lijkt me daarom dat de Vlamingen met de uitspraak [luksemburg] dichter bij het ‘origineel’ komen dan wij met ons [luuksemburg].

Naschrift redactie

Zoals de Taaladviesdienst al schreef in het aprilnummer betekent Luxemburg of Lëtzeburg ‘kleine burcht’, en de stam little/luttel had in ieder geval al in het oude West-Germaans een korte klinker. Die klinker hoeft dus niet per se te komen uit die nog maar zo kort bestaande officiële taal van Luxemburg, maar kan in de Nederlandse en Vlaamse uitspraak al veel ouder zijn.

Ontkennende vragen
H. Ketelaars-Burgers - Leidschendam

‘Weg ermee.’ Dat zei een van de deelnemers aan de sprekershoek op het Onze Taal-congres toen hij het had over ontkennende vragen, zoals ‘Jij wilt zeker niets meer drinken?’ (Onze Taal februari/maart). Ik heb juist altijd veel plezier beleefd aan dat soort vraagzinnen.

Ik hoorde voor het eerst een antwoord op een ontkennende vraag toen ik in 1944 bij de NS in Breda werkte. Wanneer iemand vroeg: ‘Wil jij geen suiker in de koffie?’, antwoordde een collega van me altijd: ‘Ja, ik wil geen suiker in de koffie.’ Van de blik van de vraagsteller kon ik echt genieten. En nog steeds moet ik lachen als ik zo'n ontkennend antwoord hoor. Daarom zou ik juist willen zeggen: laat ze blijven.

Gouda
Lex van Boetzelaer - Zeewolde

Er blijkt onzekerheid te bestaan over de vraag of de a in Gouda wel of niet van aha (‘water’) is afgeleid (zie ‘Geschiedenis op straat’ in het januari- en ‘Reacties’ in het aprilnummer). In de Nederlandse aardrijkskundige naamgeving is het heel gebruikelijk dat bij samengestelde namen de klemtoon op het laatste lid ligt. Voorbeelden hiervan zijn: Amsterdám, Lexmónd, Rijnswéérd en Odíj́k. In dit rijtje horen ook de plaatsnamen Bredá en Krommeníé thuis, waarin de a en de ie inderdaad van aha afgeleid zijn. Een verschil tussen Gouda en deze twee namen is echter dat de klemtoon bij Gouda niet op het tweede lid ligt (de a), maar op het eerste (de ou). Dit zou naar mijn idee een aanwijzing kunnen zijn dat de a in deze plaatsnaam niet van aha afgeleid is, maar dat het (bijvoorbeeld) een verlatijnste naam is.

Naschrift Riemer Reinsma

Wat de klemtoonligging aangaat, zijn er heel wat tegenvoorbeelden te geven. Tegenover Breda, met eindaccent, staat bijvoorbeeld Bredevoort. Andere namen die een accent op de eerste lettergreep hebben en bestaan uit een combinatie van een bijvoeglijk naamwoord en een zelfstandig naamwoord zijn Langedijk, Nieuwkoop en Hoogland. Ook bij namen waarvan het eerste lid een zelfstandig naamwoord is, ligt de klemtoon vaak op de eerste lettergreep: Katwijk, Reeuwijk, Voorburg, Rijnsburg, Tilburg, Doornspijk en Boskoop.
De ligging van het accent levert hier dus geen argument op voor de etymologische herkomst.