Onze Taal. Jaargang 71

[p. 142]

Woordenboek van de poëzie
Suspensie

Guus Middag

In een van de gedichten uit haar bundel Vergezichten en gezichten (1954) vertelt M. Vasalis het verhaal van een afscheid. Het lijkt te gaan om het afscheid van een geliefde. De plaats van handeling is buiten, de straat, de stoep vlak voor de deur. Tijd: niet 's avonds laat of diep in de nacht, bij het aanbreken van een nieuwe dag, maar ‘in de vroege schemer’. Omdat het gedicht zich afspeelt in de winter, moet dat tegen het einde van de middag zijn. Niet bij uitstek een tijdstip voor een amoureus afscheid, maar het heeft wel gesneeuwd, en het sneeuwt nog steeds, en dat verhoogt toch de sfeer. Zo begint ‘Afscheid’:

Hij ging het huis uit in de vroege schemer,
de stoep was wit en uit de hemel dreef
glinstrend en fijn en als geknipt van donkere wimpers
nog sneeuw, die in een weemlende suspensie bleef.

De geur van sneeuw en avond drong in onze hoofden,
wij werden bleek en koud en zuiver als de dood;
toen ik hem aanzag, werd hij even ver en groot
en keek of hij mij streng en dringend iets beloofde.

Amsterdam, 1952
Foto: Maria Austria/MAI

In de eerste regels ziet de dichteres sneeuw dalen, langzaam en stil uit de lucht vallende sneeuw, gezien in het licht van een net ontstoken straatlantaarn tegen de donkere achtergrond van een winteravondlucht: ‘glinstrend en fijn’ en, met een verrassend beeld, ‘als geknipt van donkere wimpers’. Donkere wimperknipsels zou je welbeschouwd niet eens moeten kunnen zien in de vroege winteravondschemering, maar wie op dat tijdstip weleens sneeuwvlokken uit het duister in het lamplicht naar beneden heeft zien dwarrelen, ziet ze vermoedelijk toch wel voor zich. De sneeuw vált hier niet - het is eerder dwarrelen, drijven (‘uit de hemel dreef (...) nog sneeuw’) en al wentelend om zichzelf rondhangen. Zoiets moet ongeveer bedoeld zijn met ‘sneeuw, die in een weemlende suspensie bleef.’

Zwevend

Wat is eigenlijk een suspensie? Ongebruikelijk woord. De gedachten gaan eerst naar verwante buitenlandse woorden als suspense en suspensoir, maar de betekenissen daarvan (‘spanning’ en ‘draagverband, m.n. voor de balzak’) zijn hier niet aan de orde. Van Dale geeft vijf verschillende betekenissen, zoals ‘ophijsing’, ‘schorsing’, ‘opschorting’ en ‘verkorting’, maar er is er maar één die betrekking kan hebben op de wemelende schemersneeuw van Vasalis: term uit de chemie en de natuurkunde, aanduidende een ‘dispersie van een vaste stof in een vloeistof’. Dat verheldert ook nog niet alles, maar de voorbeeldzin (‘een suspensie van kleideeltjes in water’) geeft aan dat we op het goede spoor zitten. Een suspensie is een dispersie (niet te verwarren met een emulsie), en een dispersie is een ‘colloïdale verdeling van één stof in een andere’, waarbij men moet weten dat een colloïde een stof is ‘die uit deeltjes bestaat waarvan de afmetingen veel groter zijn dan die van atomen en gewone moleculen maar zo klein dat ze met het oog niet zichtbaar zijn’. Afleidkundig gaat de suspensie terug op het Latijnse voorzetsel sub (‘onder’) en het werkwoord pendere (‘hangen’), met als gezamenlijke betekenis zoiets als ‘zwevend’ en ‘rondhangend’. Een suspensie is dus zoiets als een vernevelingstoestand, een rondhangtussenmengsel, een fijn verdeelde zweefverstrooiingsmengverhouding, zoals men zich bij langzaam rondwarrelende wemelsneeuw in de schemering onder de lantaarnpaal wel voorstellen kan.

Laborantenwoord

Waarom Vasalis voor dit vreemde laborantenwoord koos? Geen idee, behalve dan dat het haar uit haar studie (medicijnen) of uit haar dagelijkse praktijk (arts) wel bekend zal zijn geweest. En dat de betekenis ervan niet scherp omlijnd was, en daardoor ook van toepassing kon zijn op de bijbehorende, evenmin scherp omlijnde gemoedstoestand, hangende tussen verliefdheid en verdriet, liefdevol afscheid en vrees voor het verdwijnen van de geliefde, gevoelens van warmte en tegelijk ook ‘bleek en koud en zuiver als de dood’. Hoe loopt het met dit afscheid af? Na de eerste twee kwatrijnen volgt er, als in een sonnet, een witregel en een wending:

[p. 143]

 

Maar toen ik terug kwam in de warme kamer

 

stond daar een wolkje van zijn laatste sigaret

 

en rekte zich in zachte haast, toen draaide het

 

en met een liefelijk gebaar van wanhoop en vaarwel

 

strekte het zich uit en toen verdween het snel.

We weten niet hoe het verder gaat met dit afscheid, omdat de dichteres in regel 9 juist weer naar binnen gaat, maar wat zij daarbinnen ziet, zal door iedere lezer toch wel opgevat worden als een beeld voor wat er buiten in de sneeuw is voorgevallen. Van de geliefde is binnen iets vluchtigs achtergebleven: een wolkje van zijn laatste sigaret. En dat wolkje neemt vervolgens afscheid, op een wijze die wel moet herinneren aan hoe de geliefde afscheid nam: in zachte haast, omgedraaid, liefelijk gebaar gemaakt, uitgestrekt en toen snel verdwenen. Tegenover buiten staat binnen, tegenover kou de warmte, tegenover ver en groot een liefelijk gebaar, tegenover strenge stilstand een gracieus gebaar en tegenover een wemelende suspensie van sneeuw een stilstaand wolkje van rook. Of het de bedoeling van de dichteres was weet ik niet, maar zo gelezen verhelderen ze elkaar: het bekende beeld van een sigarettenrooksliert en het vreemde begrip suspensie.

Noteren wij daarom in het woordenboek van de poëzie: ‘suspensie, vernevelingssituatie, of de verneveling zelve, vaak in een laaghangendheid en in een geest van lichte wemeling, als van een wolkje rook dat enige tijd geleden in een warme kamer uitgeblazen is en daar hangende is gebleven alvorens zich te rekken, te draaien, uit te strekken en snel te verdwijnen’.