Geschiedenis op straat
Stokstraat
Riemer Reinsma
De Stokstraat is een van de bekendste en oudste straten van Maastricht. ‘Over de oorsprong van de naam bestaat veel onenigheid’, sombert Bert Lejeune in zijn boek Maastrichtse straatnamen tot 1 jan. 1997 (1997).
Oorspronkelijk heette de straat kortweg Stok. Dat schrijft de (voorletterloze) mr. Franquinet in zijn boek Oorsprong, afleiding en geschiedenis der Maastrichtsche straatnamen (1910). Men had het over ‘in den Stocke’ of, op zijn Latijns, ‘in trunco’. Maar wat moeten we ons voorstellen bij die stok? Zoals gezegd ontbreekt het niet aan gissingen. In de Middeleeuwen kon een stok een gevangenis zijn. Het probleem is in dit geval echter dat de gevangenis - in het toenmalige stadhuis van Maastricht - twee straten verderop was. Een tweede bezwaar is dat het Latijnse woord truncus nooit ‘gevangenis’ heeft betekend.
Franquinet stelt daarom een andere verklaring voor. De stok zou een lindeboom zijn geweest. En wel een ‘gerechtsboom’, waaronder de oude Franken ‘bij plechtige gelegenheden vergaderden of over zaken van algemeen belang beraadslaagden’. Maar ook deze verklaring is vatbaar voor kritiek. Al was het maar omdat het woord stok nooit een boom heeft aangeduid, hooguit een deel ervan: boomstam of boomstronk.
Gelukkig is er nog een derde, meer bevredigende verklaring mogelijk - en gek genoeg wordt die wel door Franquinet vermeld, maar om een onduidelijke reden ook weer verworpen. Een stok kon namelijk ook een offerblok zijn: een bus waarin men aalmoezen kon deponeren. In het geval van de Stokstraat kan dat een offerblok aan de achterkant van de Onze-Lieve-Vrouwekerk zijn geweest.
De Maastrichtse Stokstraat zou niet de enige Nederlandse straat zijn die naar een offerblok is genoemd. In het Brabantse dorp Dinther ligt een bijna-naamgenoot, de Heilige Stokstraat. In het tijdschrift Wojstap-kroniek zette M. Hermans in 1982 uiteen dat deze straat is genoemd naar een stuk grond in de buurt van de kerk. Dat perceel was op zijn beurt weer genoemd naar het offerblok dat daar aan een eik getimmerd zat. In de zestiende en de eerste helft van de zeventiende eeuw plachten de processies hier halt te houden, en de gelovigen stopten hun giften dan in de offerbus.
De Stokstraat (Maastricht) in 1966.
Tekening: J.F. Geusebroek
Auteursrechtelijk beschermd