Onze Taal. Jaargang 71

Zevenboom en doodliggen

C. Kostelijk - Alkmaar

De neerlandicus L.F.W. Adriaenssen wordt gerekend tot Nederlands bekwaamste genealogen. Daarom publiceerde Gens nostra, het maandblad van de Nederlandse Genealogische Vereniging, een vraaggesprek met hem.

Volgens Adriaenssen brengt genealogie de minder bekende aspecten van de geschiedenis aan het licht. Dat de hedendaagse woordbeschrijving daarvan kan profiteren, moge uit het volgende citaat blijken:

Naast de lakenververij houd ik mij ook bezig met de ‘postnatale abortus’, zeg maar zuigelingenmoord. Van abortus wisten mensen toen nog niets. Ze kenden wel het kruid zevenboom, maar dat was letterlijk een paardenmiddel. Het beste middel was toen ‘het kind doodliggen’ (er bovenop gaan liggen tot het gestikt is) of boven het secreet [= toilet] bevallen. Ik heb hiervan honderden casussen en verklaringen gevonden.

Van Dale kent doodliggen (met als voorbeeldzin: ‘De zeug heeft haar biggen doodgelegen’), maar vermeldt niet duidelijk dat doodliggen ook iets is wat - opzettelijk - gebeurde bij mensen. In het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) ontbreekt het woord al helemaal.

Over de zevenboom trof ik in het WNT wél een citaat aan, uit 1670: ‘dese Boomen worden niet veel geplant, om dat de meysjens, die niet poort-vast zijn, haer daer van dienen om niet zwanger te worden’. Het volgende stukje uit Elseviers gids van giftige planten uit 1984 van dr. M. de Cleene doet vermoeden dat het gebruik van de zevenboom vaak misgegaan is: ‘Van de zevenboom zijn alle delen zeer giftig (...) De dodelijke dosis voor de mens is onbekend. Vergiftigingen zijn voorgekomen na innemen van een “geneeskrachtig” extract of een afkooksel van bladeren als vruchtafdrijvend middel.’

Van Dale zegt in de nieuwste, dertiende editie over zevenboom: ‘tot de cipres behorende heester of heesterachtige boom met lange opstijgende takken, die in Z.-Europa groeit en niet zelden bij ons gekweekt wordt’. Blijkbaar is het bij Van Dale niet bekend waarvoor de zevenboom gebruikt werd; de giftigheid wordt in geen enkele editie genoemd.

Zevenboom en de toepassing ervan spelen een rol in de veelgelezen en veelgeprezen roman Publieke werken van Thomas Rosenboom uit 1999. Daarom bestaat de kans dat de volgende druk van Van Dale wat scheutiger is met informatie over dit middel. En anders is er nog de toekomstige dissertatie van Adriaenssen. Daarin worden de honderden casussen van zuigelingenmoord opgenomen. Wellicht zullen zijn bevindingen hun neerslag krijgen in de naslagwerken.