Figuur 12a. Royal Air Maroc
Bij figuur 12a kregen we onder meer de volgende suggesties van lezers:
| - | ‘Bij doorstart niet roken.’ |
| - | ‘Bij passeren van de verkeerstoren niet roken.’ |
| - | ‘Zet de stoel naar voren voordat je er iets onder legt.’ |
Het plaatje dat de oorzaak aangeeft (‘Als het vliegtuig start of landt...’) had een andere vorm en kleur moeten hebben dan de plaatjes die het gevolg aanduiden (‘... dan mag u niet roken, moet de stoelleuning omhoog, de tafel ingeklapt en handbagage onder de stoel geplaatst worden.’) Die ‘gevolg’-plaatjes moeten juist op elkaar lijken qua vorm, kleur, positie en lay-out.
Figuur 12b. Dan Air
Bij figuur 12b vreesden sommigen kortsluiting in de omroepinstallatie, of hoogspanning; anderen herkenden een intercom of een radio.
Nogal wat inzenders zagen in deze tekening slechts een nevenschikking, twee losse mededelingen zonder oorzakelijk verband:
| - | ‘Op het toilet mag niet gerookt worden. Er is een elektrische inrichting.’ |
Toch is dat oorzakelijk verband wél bedoeld: ‘Er mag niet gerookt worden en als u dat toch doet, gaat er een rookmelder af’. Vaak werd wel begrepen dat het om een oorzakelijk verband ging, maar wélk verband er precies bedoeld werd, bleef soms onduidelijk:
| - | ‘Als het alarm gaat geen sigaretten roken op het toilet.’ |
| - | ‘Niet roken op de wc, want er zit een luidsprekertje!’ |
| - | ‘U dient te wachten met roken totdat zulks is toegestaan.’ |
| - | ‘Niet roken als daar via de luidspreker om gevraagd wordt.’ |
Figuur 12c. Crossair.
Ook hier kan de oorzaak duidelijker aangegeven worden door de illustraties voor oorzaak en gevolg beter te groeperen. Zoals een inzender schreef: ‘Onduidelijk omdat het niet-rokenbord in dit plaatje buiten de toiletruimte staat.’
In de reeks afbeeldingen van figuur 12c worden verschillende ‘als-dan’-regels samengevoegd op verschillende niveaus:
| - | ‘Als het vliegtuig stijgt of landt, dan mag u...’ |
| - | ‘Als het vliegtuig horizontaal vliegt, dan mag u...’ |
Maar wat er precies op de stippellijntjes moet worden ingevuld, is op grond van de illustratie niet te achterhalen. Moeten we de plaatjes linksboven en rechtsboven (de condities) met het gehele plaatje eronder combineren of slechts met de details? De verwarring ontstaat doordat we proberen de regel toe te passen die zegt dat twee plaatjes binnen eenzelfde kader iets met elkaar te maken hebben. Een andere regel die we hanteren, stelt dat een klein plaatje, voorafgaand aan het grotere plaatje, de conditie is.
De meeste inzenders dachten dat bedoeld werd: ‘Tijdens starten en landen geen muis en cd-rom gebruiken; uw computer mag u wél gebruiken.’ Vrij veel anderen meenden - met minstens evenveel recht - dat het moest zijn: ‘Tijdens starten en landen mag u geen computer gebruiken; tijdens de vlucht mag dat wel, maar nooit de muis en de cd-rom.’
Het probleem wordt mede veroorzaakt door de dubbele ontkenning (- x - = +):
| - | ‘Bij start en landing is het verboden muis en cd-rom niet te gebruiken.’ |
| - | ‘Tijdens start en landing mag u alleen muis en cd-rom gebruiken, tijdens de gewone vlucht mag dat niet.’ |
En wie de scheiding tussen de drie illustraties die de oorzaak aangeven letterlijk neemt, kan hier zelfs lezen: ‘Tijdens starten geen muis gebruiken en tijdens landen geen cd-rom.’
Het moge duidelijk zijn: visuele taal is nog zeer fragiel.
Auteursrechtelijk beschermd
