Onze Taal. Jaargang 69

De ingewanden van het Nederlands
De lettergreep [2]

Battus

In een Nederlandse tekst is de helft van de woorden eenlettergrepig. Een kwart van de woorden telt twee lettergrepen. Veel woorden van drie, vier, vijf lettergrepen staan er dus niet in Nederlands proza. Maar er zijn er genoeg: in het woordenboek zorgen de eenlettergrepigen voor slechts drie procent, de woorden van twee lettergrepen voor twintig procent van het aantal trefwoorden. Het meest voorkomend in een woordenboek, met dertig procent, zijn de drielettergrepige (‘trisyllabische’) woorden.

Van de 500 woorden die rechtsboven op een rechterbladzij in het Groene Boekje staan, zijn er 150 trisyllabisch. Die 150 woorden zijn gemiddeld tien letters lang, van het zesletterige woord libero tot het veertienletterige woord machtsmisbruik.

Het meest voorkomende patroon in die groene woorden is de opvolging van twee lettergrepen van drie letters afgesloten door een greep van vier letters: zusterhuis, boerenkool, dartelheid, heiligbeen. Maar er zijn nog honderden andere patronen. In het overzicht hiernaast heb ik voorbeelden gegeven van de 7 × 7 × 7 mogelijke patronen tussen de aanvoegende wijs iaë en het kostbare scheepsschroefschroot. In elk rijtje veranderen de eerste en tweede lettergreep niet van lengte en loopt de

[p. 203]

laatste lettergreep van 1 tot 7 letters. Rijtjes met een even lange eerste lettergreep, weer van 1 tot 7, staan horizontaal naast elkaar. Rijtjes met een even lange tweede lettergreep, weer van 1 tot 7, staan verticaal onder elkaar.

Het rechterbovenhoekje van het overzicht is het dubieust. Nemen we het patroon 141, op de bovenste plaats van het vierde rijtje bovenaan: een lettergreep van 4 letters die wordt gevolgd en voorafgegaan door een lettergreep van 1 letter. Als u het werkwoord adieuen voor ‘adieu-zeggen’ goed vindt, dan moet u ook de aanvoegende wijs adieue goed vinden. Als u de wijze waarop Ischa Meijer schreef ischaën noemt, dan kan ook ischaë. Ik hield het op het woord apneu (‘ademnood’), dat als bijvoeglijk naamwoord gebruikt apneue oplevert.

Het werkwoord udraaien is een regelrechte vertaling van het Engelse U-turn. Met Utrechtsje bedoel ik het Domsteeds taaltje. Misschien kunt u betere voorbeelden voor de randen van het overzicht vinden.

De eerste aflevering verscheen in januari van dit jaar.