Onze Taal. Jaargang 69

[p. 196]

De best gedocumenteerde taal ter wereld
Waarom het Taalunieversum een slecht idee is

Marc van Oostendorp

In september bestaat de Nederlandse Taalunie twintig jaar. Ze vierde dit in mei onder andere door een grote weblocatie te openen: het ‘Taalunieversum’. Zo'n weblocatie moet niet door de overheid worden gemaakt, en is eigenlijk ook overbodig, vindt de webredacteur van Onze Taal.

Leven we nu wel of niet in het derde millennium? Hoe klinkt het Arnhems? Hoe vaak gebruikte Multatuli het woord buitenissig? Wat is de herkomst van het begrip smartlap? Spreken wij over vijf jaar allemaal Poldernederlands? Iedereen die van taal houdt, heeft misschien weleens gedroomd van een gigantische bibliotheek waar hij antwoord kon vinden op al zijn vragen. Internet lijkt die wensdroom iets dichterbij te brengen. Anders dan in een gewone bibliotheek is de hoeveelheid informatie die we in dit netwerk kunnen opslaan nagenoeg onbeperkt. Internet kan alleen maar groeien.

In de praktijk valt het nog een beetje tegen. De hoeveelheid informatie die op internet over het Nederlands te vinden is, is nog altijd veel te mager. Het Groene Boekje of een goed overzicht van de Nederlandse grammatica staat nog niet op internet. De universele bibliotheek van het Nederlands is vooralsnog niet meer dan een armetierig boekenplankje.

De Nederlandse Taalunie bestaat twintig jaar, en om dat te vieren presenteerde zij onlangs een weblocatie met de naam ‘Taalunieversum’. ‘Het Taalunieversum wil zoveel mogelijk informatie over het Nederlands via een centraal punt toegankelijk maken’, schrijft de Taalunie er zelf over. Dat klinkt goed, ben je geneigd te denken. De Taalunie steekt de handen uit de mouwen en gaat meehelpen het boekenplankje te vullen. Zo is het jammer genoeg niet. De Taalunie helpt niet het plankje te vullen, ze heeft zichzelf alvast tot de bibliothecaris benoemd.

Centralistisch

De Nederlandse Taalunie is in 1980 opgericht om het gezamenlijke Nederlandse en Vlaamse overheidsbeleid voor de Nederlandse taal en letteren uit te voeren. Ze werd bij de oprichting door sommige buitenstaanders gezien als een centralistische instantie, die erop gericht was het gemeenschappelijke van de taal van Nederland en Vlaanderen te benadrukken, en die zou opkomen voor de standaardtaal. Gelukkig heeft de Taalunie de druk weerstaan om centralistisch te zijn in haar taalbeleid. In de loop van de tijd is er bij steeds meer mensen het besef ontstaan dat het Nederlands een breed uitwaaierend taalspectrum omvat en niet beperkt is tot een eng gedefinieerde standaard die door de overheid zou moeten worden verdedigd.

Paradepaardje

De Nederlandse Taalunie heeft in taalzaken een relatief verlicht standpunt ingenomen. Het Groene Boekje wordt door de ambtenaren van de Taalunie helemaal niet als het paradepaardje van het taalbeleid gepresenteerd. In interviews benadrukt de algemeen secretaris van de Taalunie, de Vlaamse taalkundige Koen Jaspaert, graag dat hijzelf thuis met zijn kinderen ook een heel ander Nederlands gebruikt dan op zijn werk. Het beleid van de Taalunie moet zich volgens Jaspaert dan ook op andere zaken richten. Het gaat niet om taalnormering; het gaat onder andere om internet.

Nu valt er voor de overheid genoeg te ondernemen op internet. Ze kan bijvoorbeeld goede voorlichting geven over haar eigen beleid en ervoor zorgen dat dit beleid door de kritische burger nauwlettend kan worden gevolgd. Alle beleidsstukken, maar ook het Groene Boekje en andere producten van het overheidsbeleid van de afgelopen jaren, zouden zo snel mogelijk op internet beschikbaar kunnen worden gesteld. Zo zou een aardig deel van het digitale boekenplankje gevuld kunnen worden.

Maar er is nog meer te doen. De overheid kan zich aanpassen aan de openheid en flexibiliteit die de nieuwe media vereisen. Ze kan meedoen aan de taaldiscussies die er op internet gevoerd worden en in voorkomende gevallen kan ze zelf een dergelijke discussie stimuleren. Mensen met nuttige nieuwe ideeën kan ze bijstaan en als dat nodig is subsidiëren.

Jammer genoeg is dit allemaal niet wat de Taalunie op internet wil gaan doen. In plaats daarvan lijkt zij hier de rol te willen vervullen die ze op andere gebieden afwijst - die van het absolute centrum. Het Taalunieversum moet een ‘taalportaal’ worden, een grote verzameling koppelingen met een ‘geavanceerde zoekmachine’, waarmee de gebruiker snel het antwoord op al zijn vragen kan vinden. Voorzover nu te zien is, zal het Taalunieversum uit twee onderdelen bestaan: in de eerste plaats een verzameling koppe-

[p. 197]

lingen naar weblocaties over taal en literatuur, en in de tweede plaats een grote databank met taaladviezen. Beide doelstellingen zijn overigens op het moment van schrijven (eind mei) nog lang niet verwezenlijkt. De feitelijke vulling van de weblocatie is, afgezet tegen de ambities, nogal schraal.

Klagen

Nu moet een overheidsinstelling als de Nederlandse Taalunie dat soort ambities volgens mij ook niet hebben. Het heeft geen zin taken op je te nemen die anderen al met succes uitvoeren. En de overheid moet er al helemaal voor oppassen om te gaan concurreren met haar eigen burgers. Zowel voor de taal als voor de literatuur zijn er al tal van goede tot uitstekende verzamelingen koppelingen op internet te vinden, die bovendien onderling naar elkaar verwijzen (zie het kader bij dit artikel). Nog nooit heb ik iemand horen klagen dat de overheid hem onvoldoende bijstond in zijn zoektocht naar informatie over taal. Het is alsof het Ministerie van Verkeer en Waterstaat zou besluiten om pal naast de borden van de ANWB zelf borden te plaatsen om de burger te wijzen hoe hij rijden moet.

Daar komt bij dat wie aan internet wil bijdragen, zich open moet stellen voor discussie. Op internet maakt niemand de dienst uit. Om te kunnen bouwen aan het netwerk moet men bereid zijn om samen te werken met andere gebruikers, en naar hen te luisteren. Daar schort het bij de Nederlandse Taalunie aan.

Een voorbeeld is de gang van zaken rond het Taalunieversum zélf. Ik hoorde iets meer dan een jaar geleden voor het eerst van het plan. De combinatie van taal en internet is een deel van mijn werk, dus ik heb geprobeerd een en ander zo goed mogelijk te volgen. Nergens op internet, niet op het Taalunieversum en niet op de eigen weblocatie van de Taalunie, is er - zelfs nu, ruim een jaar later - goede informatie over alle grote plannen te vinden. Al heel lang wordt bijvoorbeeld die ‘geavanceerde zoekmachine’ aangekondigd, maar ik weet nog steeds niet wat ik mij daarbij moet voorstellen.

Nooit heeft de Taalunie met de taalgebruikers op internet over deze plannen gesproken of geë-maild. Wel heeft ze contact gelegd met internetbedrijven en met vooraanstaande beleidsmakers. Maar bij geen enkele gelegenheid heeft de Taalunie op internet gediscussieerd over de vraag of er onder de gewone, niet-professionele taalgebruikers voor wie het allemaal bedoeld heet te zijn, eigenlijk wel behoefte is aan een groots opgezet project als het Taalunieversum. Zelfs met enkele belangrijke onafhankelijke webredacties is er nooit serieus contact geweest over de manier waarop er zou kunnen worden samengewerkt. Dat contact beperkte zich in het geval van de webredactie van Onze Taal - die ik nu eenmaal het best ken - tot nu toe tot aanwijzingen over hoe het volgens de Taalunie anders zou moeten.

Illustratie: Jaap Vegter

Weblocaties over taal en literatuur

Taalunieversum http://www.taalunieversum.org/

Onze Taal op internet http://www.onzetaal.nl/

Taalpagina http://taal.pagina.nl/

De Nederlandse Letteren http://www.letteren.nl/

Meander http://www.meander.italics.net/

Wenen http://www.ned.univie.ac.at/

Neder-L http://baserv.uci.kun.nl/~salemans/

Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren http://www.dbnl.nl/

Specifieke expertise

Er is nog een bezwaar, dat misschien wel het zwaarst weegt. De overheid moet als het om taalzaken gaat helemaal niet het centrum willen zijn. De Taalunie wil dat ook niet, maar op het gebied van internet denkt ze daar helaas heel anders over. ‘De makers van het Taalunieversum verzamelen en beoordelen de aangeboden informatie vanuit hun eigen specifieke expertise. Deskundige redacties filteren interessante informatie’, schrijft de Taalunie zelf. Er zal dus een keuze gemaakt worden, maar de keuze van een overheidsinstelling krijgt, gewild of ongewild, altijd een extra lading. Als het Taalunieversum echt een ‘taalportaal’ zou worden, hét vertrekpunt op internet voor elke taalliefhebber, zoals de Taalunie graag wil, dan krijgen de weblocaties waarnaar verwezen wordt het predikaat ‘goedgekeurd door de overheid’.

Het Taalunieversum is inmiddels alweer enige tijd via internet te raadplegen, maar nog steeds is het niet duidelijk wat de Taalunie nu precies met die weblocatie wil. Er is waarschijnlijk veel geld in gestoken, er zijn mooie woorden aan gewijd, maar het heeft tot nu toe allemaal teleurstellend weinig opgeleverd. Herhaaldelijk heeft Koen Jaspaert de ambitie uitgesproken dat de Taalunie van het Nederlands ‘een van de best gedocumenteerde talen op het internet’ wil maken. Het Nederlands heeft alles in zich om zo'n taal te worden, maar als de Nederlandse Taalunie daar echt aan wil bijdragen, zal ze niet een ‘centraal punt’ moeten willen zijn, maar moeten meehelpen met bouwen.