Onze Taal. Jaargang 68

[p. 356]

Inzicht
Raymond Noë

InZicht licht u in over nieuwe boeken, congressen en lezingen in taalkundig Nederland. Vermelding in deze rubriek betekent niet dat de redactie ze aanbeveelt. Voor een zo volledig mogelijk beeld hebben wij ook uw hulp nodig. Weet u iets waarvan u denkt dat het in deze rubriek thuishoort, laat het ons dan weten.
Verschijningsdata en prijzen onder voorbehoud.

Groot Dictee

Op 20 december leest Philip Freriks voor de tiende maal het Groot Dictee der Nederlandse Taal voor, waarna de jury zich onder leiding van Henk Vonhoff zal buigen over de ingeleverde dictees om te bepalen welke Vlaming zich dit jaar de winnaar mag noemen. Vooruitlopend op deze jubileumuitzending, die van 20.00 tot 22.00 uur op Nederland 3 wordt uitgezonden, heeft de Sdu een boekje over tien jaar Groot Dictee uitgegeven. Behalve veel foto's en alle teksten van de eerste negen dictees (plus commentaar, de winnaars, totaal en gemiddeld aantal fouten) bevat het boekje korte beschouwingen over het ontstaan van het verschijnsel ‘nationaal dictee’, over deelnemers, winnaars en spellingatleten, over spelregels en de haken en ogen van de Nederlandse spelling.

Tien jaar Groot Dictee. Van przewalskipaard tot guichelheil onder redactie van Philip Freriks, Han van Gessel en Bas van Kleef is een uitgave van Sdu/Standaard en kost f 19,90. (111 blz.)
ISBN 90 5797 046 5

Schrijven voor het beeldscherm

Meer dan tien procent van de Nederlandse huishoudens heeft al een internetaansluiting, en dus wordt het voor bedrijven en organisaties steeds belangrijker een weblocatie te onderhouden om elektronische ‘bezoekers’ te ‘ontvangen’. Maar de informatie die op de weblocatie gepubliceerd wordt, moet aan speciale eisen voldoen. Welke dat zijn, is te lezen in Schrijven voor het beeldscherm, een handleiding voor het ‘ontwerpen’ en schrijven van internetteksten. Aan bod komen het opzetten van een structuur, het werken met tekstblokken, schrijfstijl, het aanbrengen van hulpmiddelen en koppelingen, en het plaatsen van trefwoorden (zodat de weblocatie gesignaleerd kan worden door zoekmachines). In een tweede deel wordt ingegaan op de specifieke kenmerken van een aantal genres, zoals voorlichting, ontspanning, e-post, personeelsadvertenties, rapporten en helpteksten.

Schrijven voor het beeldscherm. Internet; intranet; helpsystemen van Willem Hendrikx is een uitgave van Sdu/Standaard en kost f 29,90. (164 blz.)
ISBN 90 5797 024 4

Honderd jaar Nederlands

Bij Sdu/Standaard zijn twee boeken verschenen die het Nederlands van de twintigste eeuw tot onderwerp hebben: het lijvige Geschiedenis van het Nederlands in de twintigste eeuw van Joop en Kees van der Horst en het Taalboek van de eeuw, samengesteld door Peter Burger en Jaap de Jong. Beide boeken schetsen een beeld van de veranderingen die de laatste honderd jaar in het Nederlands hebben plaatsgevonden, maar de manier waarop dat gebeurt, is zeer verschillend.

Het boek van de broers Van der Horst is een omvangrijk en gedegen werk waarin vooral veel aandacht wordt geschonken aan wat er zich deze eeuw zoal afspeelde op het gebied van grammatica, uitspraak en (in beperkte mate) de woordenschat. De zogenoemde ‘externe geschiedenis’ (spellingwijzigingen, ontwikkelingen in het taalonderwijs, de verhouding tussen spreektaal en schrijftaal, tussen standaardtaal en dialecten, enzovoort) wordt niet behandeld. Aan bod komen achtereenvolgens woordenschat, zinsdelen, werkwoorden (o.m. heb/ben vergeten), voornaamwoorden (o.m. de ‘haarziekte’), overige woordsoorten (o.m. ‘feit is’-zinnen), volgorde (o.m. Croma-zinnen), morfologie en uitspraak.

Het Taalboek van de eeuw is veel luchtiger van karakter, en behandelt juist díé onderwerpen die in Geschiedenis van het Nederlands niet of nauwelijks aan bod komen: de externe geschiedenis van het Nederlands (en taal in het algemeen) en zijn woordenschat. De samenstellers hebben gekozen voor een chronologische opzet: per decennium wordt een min of meer kenmerkende ontwikkeling beschreven. Aan de orde komen: nieuwe woorden, taal en techniek, kunsttalen, leenwoorden, spellingwijzigingen, taalwetenschap, informalisering, taalonderwijs, taalverandering, en de problemen enerzijds en de invloed anderzijds die allochtonen hebben mét respectievelijk óp het Nederlands. Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een interview met een bekende taalgebruiker die in het behandelde decennium geboren is, en met een kroniek van de belangrijkste gebeurtenissen op taalgebied.

•	Geschiedenis van het Nederlands in de twintigste eeuw van Joop van der Horst en Kees van der Horst is een uitgave van Sdu/Standaard en kost f 79,90. (498 blz.) ISBN 90 5797 049 9
•	Taalboek van de eeuw onder redactie van Peter Burger en Jaap de Jong is een uitgave van Sdu/Standaard en kost f 39,90. (256 blz.) ISBN 90 5797 002 3

Bliss-boek

In zijn artikel ‘Praten met je ogen’ (Onze Taal 7/8) beschreef Marc van Oostendorp hoe gehandicapte kinderen kunnen communiceren door gebruik te maken van zogenoemde Bliss-symbolen. Het Bliss-schrift doet denken aan het Chinese karakterschrift of aan Egyptische hiërogliefen. In 1998 verscheen in Zwitserland Der kleine Lalu, het eerste boek waarin de tekst niet alleen in letters maar ook in Bliss-symbolen weergegeven werd. Het prentenboek - een sprookje over eenzaamheid en vriendschap - is onder de titel Kleine Tibo nu ook in een Nederlandse versie verkrijgbaar.

Kleine Tibo van Hella Hornung is verschenen bij uitgeverij Averbode en kost f 29,50/Bfr.495. (40 blz.)
ISBN 90 317 1502 6

Ambtenarentaal

Ter gelegenheid van de presentatie van de Beleidstekstwijzer werd een wedstrijd voor de beste en de slechtste beleidsnota's georganiseerd, waarbij bleek dat kandidaten uit de eerste categorie moeiteloos konden meedingen in de tweede. Te vaak gebruikt men lange zinnen, moeilijke woorden en omslachtige formuleringen. De moeilijk te doorgronden teksten slagen er daardoor niet in de lezer te informeren - niet in de laatste plaats doordat het de opstellers van dergelijke teksten nogal eens ontbreekt aan inzicht in het doel en de ‘spelregels’ van het beleid maken en de rol die de schrijver daarin speelt. Het eerste oogmerk van de Beleidstekstwijzer is dit inzicht te verschaffen: wat is het doel van de

[p. 357]

tekst, wie gaat hem lezen en hoe kun je het schrijfproces doelmatig organiseren en begeleiden? Pas in de tweede helft van het boek komt het schrijven zelf aan bod, in hoofdstukken over overtuigen, structureren en formuleren. In het laatste hoofdstuk ten slotte wordt het schrijven van brieven behandeld.

De Beleidstekstwijzer van Rob Neutelings en Daniël Jansen is een uitgave van Sdu Uitgevers en kost f 49,90. (202 blz.)
ISBN 90 12 08560 8

Spelling voor jonge kinderen

De cd-rom Kinder-ABC is een opmerkelijk product: hij is gericht op kinderen van 2-7 jaar, die door middel van puzzeltjes en opdrachten kunnen kennismaken met de letters van het alfabet en met bepaalde woorden, en de uitspraak daarvan. Het opmerkelijke zit hem hierin dat de kinderen dit in vier talen kunnen doen - ‘handig voor kinderen die ook de Engelse, Duitse en Franse uitspraak willen leren’, aldus de begeleidende tekst op de verpakking. Het gebodene sluit overigens niet aan bij de in het Nederlandse basisonderwijs gebruikte taalmethodes.

Kinder-ABC is ontwikkeld door Florence Berthier en wordt uitgegeven door Elmar. Prijs: f 39,50. Geschikt voor Mac en Windows.
ISBN 90 389 0507 6

Vieze woorden

Dirty words is in feite een specialistisch vertaalwoordenboekje, waarin een groot aantal Engelse en Amerikaanse verwensingen, scheldnamen en scabreuze termen zijn opgenomen. De achttien hoofdstukken behandelen elk een ‘kernterm’ (ass, brood, bugger, shit, et cetera), en beschrijven de herkomst ervan en de situaties waarin het gebruikt kan worden. Dat het krachttermen-idioom bestaat uit fantasievolle variaties op steeds weer dezelfde thema's, blijkt vervolgens uit de grote aantallen synoniemen die gegeven en beschreven worden.

Dirty words. Herkomst, synoniemen en gebruik van scheldwoorden en beledigingen uit het (Amerikaans) Engels van F. Kur (bewerking J. Zwart) is een uitgave van Elmar en kost f 24,50. (144 blz.)
ISBN 90 389 0901 2

Dierentaal

Begin dit jaar hield de K.L Pollstichting voor Onderwijs, Kunst & Wetenschap haar jaarlijkse taaldag, ditmaal over communicatie bij dieren. De teksten van de lezingen zijn nu gebundeld in het boekje DierenTaal. Twee inleidende hoofdstukken behandelen de overeenkomsten en verschillen tussen de taalontwikkeling van mensen en apen, waarna er in de volgende vijf hoofdstukken wordt ingegaan op communicatie bij kikkers, dolfijnen, sprinkhanen, vleermuizen en vogels.

DierenTaal. Over communicatie bij dieren is een uitgave van Sdu/Standaard en kost f 29,90. (109 blz.)
ISBN 90 5797 040 6

Tijdschrift

Taal en Letteren

Knipselkranten zijn uitgaves die een overzicht geven van de berichtgeving in de media - nieuws en opinie - over de ontwikkelingen op een bepaald gebied. Voor de Nederlandse taal is dat de knipselkrant Taal en Letteren, een uitgave van de Sdu en de Nederlandse Taalunie. Knipsels uit Nederlandse dag- en weekbladen krijgen hierin een plaats, maar ook die uit de belangrijkste Vlaamse bladen. De knipselkrant heeft volgens het colofon als doel een beeld te geven van de aandacht die het overheidsbeleid op het gebied van Nederlandse taal en letteren in de media krijgt. Die doelstelling is wat misleidend. Ten eerste bevat de knipselkrant ook artikelen die wel over taal, maar niet over beleid gaan - gelukkig. Ten tweede is het gegeven beeld ietwat gekleurd - of juist ontkleurd - omdat de wekelijkse selectie ter goedkeuring wordt voorgelegd aan de Taalunie. Dat betekent bijvoorbeeld dat het Afrikaans naar evenredigheid meer aandacht krijgt dan de Nederlandse dialecten, en bovendien bestaat er zo altijd het gevaar dat bepaalde berichten geweerd worden omdat die een te kritisch beeld geven van het overheidsbeleid. Maar het is zeker zo dat de belangrijkste ontwikkelingen via de knipselkrant goed te volgen zijn.

Onderwerpen op letterengebied die vaak aan bod komen, zijn de vaste boekenprijs, de Nederlandse positie op buitenlandse boekenbeurzen, letterenprijzen, vertalen en leesbevordering. Op taalgebied troffen we het laatste jaar veel knipsels aan over talenkennis, erkenning van streektalen, woordenboeken, spelling, de positie van het Nederlands in Europa en de Engelse invloed op het Nederlands.

Taal en Letteren verschijnt elke week, en omvat - afhankelijk van het aanbod - zes tot twaalf pagina's met berichten, artikelen en een aantal taalcolumns. De redactie is in handen van Hans Schogt. Een jaarabonnement kost f 208,-/Bfr. 4200.

Abonnementen: Servicecentrum Uitgevers, Kamer 3626, Postbus 20014, 2500 EA Den Haag; tel: [phone]; fax: [phone].

Correspondentie in vijf talen

De doelmatigheid van zakelijke correspondentie met het buitenland wordt mede bepaald door toon, idioom en briefconventies. Deze aspecten kunnen zelfs degenen die het buitenlands redelijk beheersen voor grote problemen stellen, problemen die slechts na veel geblader in handboeken bedrijfscorrespondentie zijn op te lossen. De firma and heeft nu voor vijf talen (Spaans, Italiaans, Frans, Duits en Engels) correspondentiehulpen op de markt gebracht, waarmee het zoeken naar de juiste vertaling versneld kan worden. De schijfjes bevatten elk 16.000 van de meest gebruikte woorden en 850 voorbeeldzinnen. Er kunnen eigen

[p. 358]

notities toegevoegd worden, en uiteraard zijn de lijsten te koppelen aan hedendaagse tekstverwerkers. Voor Windows 3.1 en hoger.

De cd-roms Schrijf-vertaal Spaans/Italiaans/Frans/Duits/Engels kosten f 24,95 per stuk.
ISBN 90 5649 192X/1911/1903/1881/189X

E-taal

In het derde deel in de reeks Onze Taal-taalcahiers onderzoekt Marc van Oostendorp de relatie tussen ‘computers en taal’, en wel langs twee lijnen (die elkaar overigens regelmatig kruisen). Enerzijds is er de computer als taalhulp en tekstverwerker. In dit kader komen onderwerpen aan bod als spellingcontrole, vertaalhulpen en vertaalprogramma's, en spraakherkenning. Anderzijds verleent de computer (en dan vooral via het ‘verlengde’ ervan, het internet) toegang tot een onvoorstelbare hoeveelheid informatie over taal en literatuur, van woordenlijsten en andere naslagwerken tot beschouwende artikelen en complete literaire teksten. Kortom, eenmaal aangeschaft kan de computer een grote invloed hebben op het taalgebruik - in de ruimste betekenis van het woord - van de persoon achter het toetsenbord.

In Computers en taal komen al de bovengenoemde onderwerpen in een of meer hoofdstukken aan de orde, en het boekje wordt afgesloten met een zeer uitgebreid overzicht van interessante weblocaties over taal. Een aantal hoofdstukken is gebaseerd op artikelen die Van Oostendorp schreef voor Onze Taal.

Computers en taal is een uitgave van Sdu/Standaard en kost f 24,90. (152 blz.)
ISBN 90 5797 037 6

Vergeten woorden [1]

Hans Heestermans is redacteur bij het Woordenboek der Nederlandsche Taal en schrijft al enkele jaren in Onze Taal en voor de Onze Taal-taalkalender over in onbruik geraakte woorden. Zijn bijdragen zijn nu gebundeld in het vierde deel van de reeks Onze Taal-taalcahiers. Voor deze uitgave zijn de stukjes thematisch gerangschikt en ontsloten via een register.

Vergeten woorden door Hans Heestermans is een uitgave van Sdu/Standaard en kost f 24,90. (100 blz.)
ISBN 90 5797 047 3

Vergeten woorden [2]

De lexicografen Den Boon en Ten Berge stelden een boekje samen met zo'n duizend woorden voor zaken die ‘niet meer van deze tijd’ zijn, en daardoor uit het dagelijks spraakgebruik en uit de woordenboeken verdwenen zijn. Ondergebracht in 99 thematische hoofdstukjes schetsen al die woorden een ‘licht nostalgisch’ beeld van de twintigste eeuw.

Het ABC van het geheugen van Ton den Boon en Julius ten Berge wordt uitgegeven door Contact en kost f 19,90. (95 blz.)
ISBN 90 254 9775 6