Onze Taal. Jaargang 68

[p. 285]

Inzicht
Raymond Noë

InZicht licht u in over nieuwe boeken, congressen en lezingen in taalkundig Nederland. Vermelding in deze rubriek betekent niet dat de redactie ze aanbeveelt. Voor een zo volledig mogelijk beeld hebben wij ook uw hulp nodig. Weet u iets waarvan u denkt dat het in deze rubriek thuishoort, laat het ons dan weten.
Verschijningsdata en prijzen onder voorbehoud.

Bargoens

Bargoens is het jargon, de geheimtaal, van dieven, landlopers, hoeren en marskramers. In de zin van ‘taal van criminelen’ bestaat het in feite nog steeds: ook tegenwoordig bedienen mensen die bepaalde dingen niet bij hun naam willen noemen zich van geheimtaal. Het ‘klassieke’ Bargoens - zoals de meeste mensen het kennen - werd echter gesproken aan het eind van de vorige eeuw en in de eerste helft van deze eeuw. In die periode verschenen ook drie woordenboeken die het Bargoens beschreven. Twee daarvan, De boeventaal (1906) van W.H.L. Köster Henke en De gabbertaal (1937) van E.G. van Bolhuis, zijn nu samen in één boekje heruitgegeven. Het gaat om een facsimile-uitgave, die van een thematisch register en een uitgebreide inleiding is voorzien door Ewoud Sanders. Het boekje is alleen verkrijgbaar bij de Bijenkorf.

Boeventaal & Gabbertaal. Twee Bargoense woordenboekjes uit de eerste helft van de 20ste eeuw is een uitgave van de Bijenkorf en kost f 17,50. (circa 380 blz.)
ISBN 90 7144 287 X

Dutch

Wie een beetje Engels kent, weet dat er in die taal een aantal uitdrukkingen zijn met het woord Dutch erin, die meestal een wat negatieve betekenis hebben: Dutch courage krijg je door (veel) jenever te drinken en Dutch way out is een eufemisme voor zelfmoord. Ton Spruijt is dit soort uitdrukkingen gaan verzamelen, en het resultaat van zijn zoektocht is een onthutsend grote verzameling van meer dan duizend woorden en uitdrukkingen, die nu gepubliceerd zijn onder de titel Total Dutch. Inderdaad blijkt het woord Dutch doorgaans een negatieve betekenis te hebben, maar toch ook weer niet altijd - en bovendien blijkt Dutch ook nog weleens terug te gaan op Duits. De betekenisvarianten zijn geordend in thematische hoofdstukken over onder meer kookkunst, dierenrijk, sport, kunsten bijnamen. Bij elk ‘lemma’ - in feite is dit hele boekje één groot, uitgebreid lemma -wordt vermeld wanneer het is ontstaan en waar en door wie het wordt gebruikt. Het resultaat is volgens de flaptekst van het boek een ‘verzameling feiten en anekdotes over het gedrag van Nederlanders in den vreemde door de eeuwen heen’.

Total Dutch. Een Engels-woordboek van Ton Spruijt is uitgegeven door Contact en kost f 34,90. (224 blz.)
ISBN 90 254 9882 5

Versierde woorden

Onder redactie van etymologe Nicoline van der Sijs heeft ‘Het Taalfonds’ van uitgeverij Contact een nieuwe reeks in het leven geroepen waarin ‘boeiende werken over taal’ uit het verleden - vanaf de Renaissance tot het begin van de twintigste eeuw - heruitgegeven zullen worden. De reeks opent met Epitheta van Anthoni Smyters. Dit ‘combinatorisch’ woordenboek uit 1620 vermeldt bij een kleine 3000 zelfstandige naamwoorden met welke woorden deze ‘versierd’ kunnen worden. Zo geeft Smyters bij het lemma Fransman onder andere beleefd, liefdetonend, kloek, krijgs en hoogmoedig als bijvoeglijke naamwoorden. Daarnaast wordt bij veel woorden een korte beschrijving gegeven. Zo staat er bij jasmijn: ‘De bloemen van deze plant zijn welriekend en wit als witte violen. Zij heeft verschillende eigenschappen waaronder het feit dat zij de fluimen losmaakt, die bij oude lieden met een koud gestel vuil en grof zijn.’ Het boek is hertaald en van een uitgebreide inleiding voorzien door Van der Sijs, en het heeft ook een andere titel gekregen: Het versierde woord. In het juninummer van Onze Taal ging Van der Sijs al nader op deze uitgave in.

Het versierde woord. De Epitheta of woord-combinaties van Anthoni Smyters uit 1620 is een uitgave van Contact en kost f 49,90. (238 blz.)
ISBN 90 254 9833 7

Schrijfhulpen

Wie een tekst moet schrijven en daarbij hulp nodig heeft, kan bij de boekhandel kiezen uit een nog steeds groeiend aanbod aan digitale dan wel gedrukte publicaties, die qua opzet, doelgroep en diepgang - en qua prijs - sterk van elkaar kunnen verschillen. Een niet onaanzienlijk deel van deze ‘schrijfhulpen’ is van de hand van Peter van der Horst, en twee daarvan zijn onlangs door Sdu/Standaard opnieuw uitgegeven. De eerste is De taalgids, een uitgebreide en herziene uitgave van Taal en tekst van A tot Z, dat in 1988 bij Thieme verscheen. Het werk behandelt in alfabetische volgorde allerlei schrijfpraktijkproblemen, voornamelijk van taalkundige aard (zinsbouw, woordkeus, interpunctie, afkortingen, barbarismen, pleonasmen, enzovoort), maar ook op het gebied van redactie en typografie.

Het tweede boek is de zevende, herziene druk van de Redactiewijzer. Ook in dit boek staan zeer veel taalkundige onderwerpen, maar de nadruk ligt op de redactionele behandeling van teksten: het op zodanige wijze bewerken en ordenen van een tekst dat deze gepubliceerd kan worden. De redactionele kwesties die aan de orde komen, zijn: kopij en kopijvoorbereiding, drukproeven en correctie, typografie, bijzondere tekstelementen (kopjes, alinea's, noten, tabellen, enzovoort) en ‘onderdelen van het boek’ (titelpagina, inhoudsopgave, register, enzovoort).

†	De taalgids. Tekstverzorging van A tot Z, uitgegeven door Sdu/Standaard, kost f 49.90. (383 blz.) ISBN 90 57 97022 8
†	Redactiewijzer. Praktische handleiding voor het taalkundig en typografisch verzorgen van teksten, ook uitgegeven door Sdu/Standaard, kost f 39,90. (205 blz.) ISBN 90 5797 049 X

[p. 286]

Cryptogrammen

Een cryptogram is - simpel gezegd - een kruiswoordpuzzel waarbij de omschrijving cryptisch (‘verbergend’) is. Voor het oplossen van een cryptogram moet men dus achterhalen welke verbergingsmethode de puzzelmaker heeft gebruikt. Bas en Tom Oversteegen hebben een handleiding samengesteld waarin de in cryptogrammen gebruikte verbergingstechnieken (betreffende betekenis, vorm, klank, context en zinsverband) besproken en uitgelegd worden, ook aan de hand van voorbeelden.

Handleiding voor het oplossen van cryptogrammen is door de auteurs in eigen beheer uitgegeven. Het boekje kost f 12,50 (incl. verzendkosten) en kan schriftelijk besteld worden bij: T. Oversteegen, Potteriestraat 45B, 6216 NC Maastricht. (43 blz.)
ISBN 90 9012889 1

Taalzuivering

Taalzuivering (de taal ontdoen van uitheemse elementen en afwijkingen van de ‘norm’) is van alle tijden, en eigenlijk heeft elke taal er wel mee te maken. Dat is de conclusie van het boek Taaltrots, waarin deskundigen de rol van taalzuivering in meer dan veertig talen beschrijven. Het zwaartepunt ligt daarbij op de Europese talen, maar ook het Indonesisch, het Japans, het Chinees en het Vietnamees komen aan bod. Het blijkt dat de rol van taalzuivering onder bepaalde omstandigheden een grote, zowel positieve als negatieve invloed kan hebben, al dan niet als onderdeel van de nationale taalpolitiek. Maar de vraag blijft hoe bedreigend de invloed van vreemde talen nu werkelijk is. Ter afsluiting van het boek wordt ook nog ingegaan op de taalpolitiek die de Europese Unie en Rusland voeren ten opzichte van hun minderheidstalen. Taaltrots werd samengesteld en van een inleiding voorzien door Nicoline van der Sijs. In het septembernummer van Onze Taal schreef zij een artikel over de algemene principes van taalzuivering.

Taaltrots is een uitgave van Contact en kost 49,90. (447 blz.)
ISBN 90 254 9624 5

Stellingen

Proefschriften van Nederlandse promovendi bevatten vaak een aantal stellingen naar aanleiding van het proefschrift, maar ook een of twee stellingen die minder serieus van aard zijn en vaak een aforisme-achtig karakter hebben. Kees Roos, weten-schapsredacteurvan De Telegraaf, stelde drie jaar geleden al een bundeltje samen uit de hem toegestuurde stellingen, een verzameling die nu wordt aangevuld met een tweede boekje. De stellingen zijn gerangschikt op onderwerp, onder andere ‘sport’, ‘millennium’, ‘seks’ en ‘mobiele telefoons’. En ‘taal’: ‘Niet elke volzin is zinvol’, aldus W.A. Gebhardt.

De laatste stelling. Opmerkelijke beweringen van Nederlandse promovendi van Kees Roos is uitgegeven door BZZTôH en kost
f 19,50. (158 blz.)
ISBN 90 5501 656 X

Tijdschrift

Nederlands van Nu is het tijdschrift van de Vereniging Algemeen Nederlands (VAN), de Belgische zustervereniging van het Genootschap Onze Taal. Tot 1978 heetten blad en vereniging respectievelijk ‘Nu nog’ en ‘Vereniging voor Beschaafde Omgangstaal’. In het jubileumboek Onze Taal! van Peter Burger en Jaap de Jong, uit 1991, staat te lezen: ‘...er is weliswaar veel dat taalzorgers in Nederland en Vlaanderen bindt, maar bijna evenveel dat hen scheidt. Het belangrijkste verschil is de Vlaamse preoccupatie met purisme en correctheid, die voortvloeit uit de noodzaak tot opbouw en verdediging van de standaardtaal in Vlaanderen. Hierdoor herinnert de inhoud van het Vlaamse orgaan Nederlands van Nu van de VAN sterk aan Onze Taal van vijftig jaar geleden.’ Het moet gezegd dat er sindsdien wel het een en ander veranderd is. Het blad heeft de blik meer naar buiten gericht, en is nu meer een taalkundig tijdschrift dan een ‘puristenblad’, hoewel de in het citaat genoemde preoccupatie hier en daar nog steeds doorklinkt. Men heeft een kritische houding tegenover Franse invloeden, houdt het eigen Vlaams nauwlettend in de gaten en richt zich voor het overige op ‘standaardtalige’ onderwerpen, zoals die ook in Onze Taal behandeld worden.

Een aflevering van Nederlands van Nu bestaat meestal uit 24 bladzijden, en bevat zo'n vijf à zes langere artikelen. Daarnaast zijn er een paar min of meer vaste rubrieken: een vraag-enantwoordrubriek, een taalkennistest, en rubrieken over boeken, nieuwe woorden en digitale media. De inhoud is dus gevarieerd genoeg, wat niet gezegd kan worden van de vormgeving. Mede door de spaarzame illustraties oogt het blad nogal saai en serieus.

Nederlands van Nu verschijnt vijf keer per jaar. Redactie: H. Brouckaert, F. Claes, F. Debrabandere, M. De Coster, R. Haeseryn, Ph. Hiligsman, G. Janssens, S. Theissen, J. van der Horst, A. Wethlij. Informatie over abonnementen vindt u in het colofon van Onze Taal.
ISSN 0771-5080

Nederlandse Schrijfdag

Op zaterdag 20 november houdt de Stichting Schrijven de vierde Nederlandse Schrijfdag. Op het programma staan lezingen en optredens van Nederlandse schrijvers; tevens kan men deelnemen aan workshops over schrijven of een uitgeversmarkt bezoeken. Voor meer informatie of een inschrijfformulier kunt u bellen (020-420 86 58) of e-mailen: <[e-mail]>. Weblocatie:

www.xs4all.nl/^~schryven/.

Juniorendag toegepaste taalkunde

Op vrijdag 10 december vindt de tiende Juniorendag van de Nederlandse Vereniging voor Toegepaste Taalwetenschap (ANéLA) plaats, ditmaal aan de Katholieke Universiteit Brabant. De dag wordt geopend met een plenaire lezing, en

[p. 287]

vervolgens kan men zelf een programma samenstellen uit verschillende lezingen en posterpresentaties door junioren (studenten en promovendi) die onderzoek doen op het terrein van de toegepaste taalkunde: taalgebruik, taalverwerving, taalonderwijs, taalbeheersing, taal & techniek, of bedrijfscommunicatie.

Iedereen die belangstelling heeft voor toegepast taalkundig onderzoek is van harte welkom. Inschrijving als toehoorder kan tot 1 november. Informatie: Ineke van de Craats, 013-466 29 34.

Esperanto-tentoonstelling

Op 25 september is in het Theo Thijssen Museum in Amsterdam de tentoonstelling ‘Taal zonder grenzen. Theo Thijssen en het Esperanto’ geopend, georganiseerd door het museum in samenwerking met de Vereniging Esperanto Nederland. De schrijver Theo Thijssen was altijd een groot voorstander van het Esperanto, niet zozeer uit ideële als wel uit praktische overwegingen. Op de tentoonstelling wordt aandacht besteed aan het Esperanto en vooral de propaganda ervoor, met het accent op Thijssens betrokkenheid in dezen. Ter gelegenheid van de expositie is ook begonnen aan de vertaling in het Esperanto van Kees de jongen, Thijssens bekendste roman.

Het Theo Thijssen Museum bevindt zich aan de Eerste Leliedwarsstraat 16 te Amsterdam. Tel. [phone].
Openingstijden: do.-zo. 12.00-17.00 uur. De tentoonstelling loopt nog tot en met 1 mei 2000.

Afscheid Agnes Verbiest

Op vrijdagmiddag 5 november, van 13.00 tot 19.15 uur, neemt de Opleiding Nederlands, sectie Taalbeheersing van de Universiteit Leiden afscheid van dr. Agnes Verbiest. Dat gebeurt met een symposium onder de titel ‘Wat woorden doen. Naar een kritische taalbeschouwing’, waarin het draait om Verbiests specialisme: de genderlinguïstiek (kort gezegd: de studie die de invloed van opvattingen over geslacht en rolpatronen op de taal tot onderwerp heeft). In een aantal lezingen zal het thema vanuit verschillende invalshoeken (die van neerlandistiek, taalbeheersing, letterkunde en taalkunde) benaderd worden. De middag wordt afgesloten met de uitreiking van een feestbundel en met een receptie.

Kaarten kunnen besteld worden bij: Opleiding Nederlands, Postbus 9515, 2300 RA Leiden. Inlichtingen: dr. A.A. Sneller, via e-mail <[e-mail]> of drs. Y. Brook, tel. [phone].