Onze Taal. Jaargang 68

[p. 217]

Reacties

Koekoekswoorden
Jan Vork - De Kwakel

Dr. S. Berreklouw uit Amsterdam schrijft in het meinummer van Onze Taal in de rubriek ‘Taalergernissen’ over wat hij ‘koekoekswoorden’ noemt: volledig Engelse woorden die in het Nederlands voorkomen zonder dat ze zich (in vervoeging of uitgang) hebben aangepast aan het Nederlands. Op vier van de voorbeelden die hij geeft, heb ik enige kritiek.

Volgens Berreklouw is het woord alarm in de plaats gekomen van wekker. Maar volgens mij wordt alarm alleen gebruikt als het om beveiliging gaat.

Crew zou bemanning en groep hebben verdrongen. Maar crew betekent (vooral in de theater- en filmwereld, waar het woord vaak wordt gebruikt) iets heel anders; het staat daar voor ‘personeel achter de schermen’. Is daar een goed Nederlands woord voor? Bovendien wordt zowel bemanning als groep nog steeds veelvuldig gebezigd; van verdringen is geen sprake. In het Nederlandse nieuws is het meestal de ‘bemanning’ van een vliegtuig die om het leven komt, zelden de ‘crew’.

Verder heeft volgens Berreklouw cast het woord ploeg vervangen. Jaja, de Nederlandse wielercast was vorig jaar betrokken bij een dopingschandaal tijdens de Tour de France. Cast wordt net als crew veel gebruikt in de toch al Engels georiënteerde film- en theaterwereld. Maar toch is een filmploeg geen ‘cast’; een filmploeg is een typisch geval van ‘crew’.

Embleem ten slotte zou verdrongen zijn door het Engelse logo. Ten eerste is embleem ook niet erg oorspronkelijk Nederlands. Ten tweede is een logo niet hetzelfde als een embleem. Een logo is een beeldmerk; een embleem is meestal een combinatie van typografie en illustratie.

Het Limburgs bestaat niet. Het Fries wél? [1]
Prof. dr. G.J. de Haan - Fries Instituut, Rijksuniversiteit Groningen

In de rubriek ‘Reacties’ van het juninummer van Onze Taal stelt R.P.A.M. de Rue dat het Limburgs eigenlijk alleen maar bestaat als een verzameling soms sterk van elkaar verschillende dialecten. Hij vraagt zich af of dit voor het Fries ook geldt. Het antwoord dat R. de Boer van de Fryske Akademy hierop in zijn naschrift geeft, behoeft enige aanscherping.

De Boer stelt dat het Fries weliswaar bestaat uit verschillende dialecten, maar dat er door schrijftraditie, onderwijs en taalbeweging een zekere ‘standaardtaal ontstaan (is), zonder dat de verschillende dialectverschillen standsverschillen inhouden’. De Boer heeft gelijk als we zijn woorden als volgt interpreteren: het Fries kent een standaardschrijftaal, die tolerant is voor dialectverschillen. De overgrote meerderheid van de Friezen is echter niet goed bekend met deze standaard: slechts 17% zegt Fries te kunnen schrijven.

Voor verreweg de meesten functioneert het Fries vooral als (informele) spreektaal. Die Friese spreektaal is echter niet gestandaardiseerd, en bestaat, net als het Limburgs, alleen als een verzameling dialecten. Die dialectverschillen houden weliswaar geen standsverschillen in, maar sommige ervan (onder andere het Zuidhoeks) worden toch niet door iedereen als goed gesproken Fries beschouwd, overigens zonder dat men zich hierbij kan beroepen op een vastgelegde, algemeen aanvaarde spreektaalnorm. Anders dan in het Limburgs zijn de verschillen tussen de Friese dialecten echter klein. Het gaat uitsluitend om woordenschat en uitspraak. Maar dat houdt wel in dat iemand uit Dokkum op de vraag: ‘Hoe zeg je dat in het Fries?’ een ander antwoord kan geven dan iemand uit Exmorra.

Het Limburgs bestaat niet. Het Fries wél? [2]
Frens Bakker- Nijmegen

R.P.A.M. de Rue kaart in Onze Taal van juni de grote verschillen tussen de diverse Limburgse dialecten aan. De voorbeelden die hij noemt zijn indrukwekkend, maar zeggen niets over de praktijk.

Natuurlijk is er geen Limburgse eenheidstaal en natuurlijk zijn er verschillen die soms tot misverstanden leiden. Toch weerhouden die verschillen Limburgers er niet van om tegen provinciegenoten uit andere streken hun eigen dialect te spreken. Kennelijk valt het in de praktijk wel mee met die verschillen.

Verder bestaan er nog altijd misverstanden omtrent de erkenning van ‘het Limburgs’. Wat erkend is, zijn álle inheemse dialecten in de Nederlandse provincie Limburg. Niet al die dialecten behoren tot de ‘Limburgse groep’. In een deel van Noord-Limburg worden bijvoorbeeld dialecten gesproken die dialectologen ‘Kleverlands’ noemen. Als twee Limburgers vinden dat hun streektalen zozeer van elkaar verschillen dat ze liever Nederlands met elkaar praten, dan komt dat meestal doordat hun dialecten tot verschillende streektaalgroepen behoren. Daarom praat iemand uit Roermond (Limburgs) gewoonlijk Roermonds met een Maastrichtenaar (Limburgs), maar Nederlands met iemand uit Gennep (Kleverlands).

Eén taal, twee uitspraaknormen
Frans Debrabandere - bestuurslid Vereniging Algemeen Nederlands, Brugge

Hans van de Velde en Muriel Houtermans hebben het in Onze Taal van juni over ‘twee uitspraaknormen’. De vooral in het noorden gangbare mening wordt als volgt uitgedrukt:

Geregeld wordt opgemerkt dat Vlamingen streven naar een Vlaams gekleurd Nederlands. Ze hebben, zo wordt beweerd, vooral een grondige afkeer gekregen van de in hun oren slordige uitspraak van Nederlanders. Om die reden zouden Vlamingen uitgaan van een eigen uitspraaknorm, en die norm zou dan de uitspraak zijn die te horen is bij de Vlaamse publieke omroep VRT (de nieuwe benaming

[p. 218]

voor de BRTN). In Vlaanderen is BRT-Nederlands, dat voortaan dus VRT-Nederlands moet heten, een synoniem geworden voor zuidelijk Standaard-nederlands.

Het ging de auteurs om de waardering van de noordelijke en de zuidelijke uitspraak door studenten (ze komen tot de conclusie dat de Vlamingen zeer duidelijk kiezen ‘voor een eigen Vlaamse norm’), vandaar dat ze verder niet stilstaan bij bovenstaande opvatting. Toch is het goed om stelling te nemen tegen deze opvatting, want ze geeft een verkeerde voorstelling van zaken.

Wij Vlamingen kiezen helemaal niet voor een eigen norm, en zeker niet omdat we de uitspraak van de Nederlanders slordig vinden. We vinden de Randstad-uitspraak inderdaad slordig, omdat ze afwijkt van de oorspronkelijke norm. Zo'n norm hadden wij in het begin helemaal niet. De behoefte daaraan ontstond pas toen het openbare leven in Vlaanderen ‘vernederlandst’ werd, toen het onderwijs niet langer in het Frans gegeven werd. Dat was in de jaren dertig. Toen moesten we Nederlands gaan leren. Aangezien geen enkele Vlaming van huis uit de Nederlandse standaardtaal sprak, moesten we die standaardtaal leren uit boekjes en via regels. Daarom gaf Edgard Blancquaert in 1934 zijn Praktische uitspraakleer van de Nederlandsche taal uit. Daarin schreef hij de uitspraak voor die toen in Nederland te horen was, en gaf hij ons de (Noord-)Nederlandse uitspraakregels door.

Blancquaert komt de verdienste toe dat hij de Vlamingen met de Nederlandse standaarduitspraak bekendgemaakt heeft. Deze uitspraak is het die de standaardtaal sprekende Vlamingen nog altijd hanteren, die we inderdaad in het VRT-nieuws - en zeg ook maar in het VTM-nieuws - horen. Deze uitspraak is het ook die leraren Nederlands(of woordkunst) in Vlaanderen hun leerlingen bijbrengen. En dat is geen Vlaamse norm, maar een Nederlandse norm, zoals die nog in de jaren dertig in Nederland gold. Maar er hebben zich in de noordelijke uitspraak sinds de jaren dertig zoveel verschuivingen voorgedaan, dat er inderdaad een duidelijk verschil ontstaan is tussen de noordelijke en de zuidelijke uitspraak. Zo begrijpen we dat voor Nederlanders ‘het zuidelijk Standaard-nederlands wat ouderwets klinkt’, zoals Van de Velde en Houtermans schrijven. Toch ken ik Nederlanders die verzorgd spreken en bij wie je de bekende Hollandse slordigheden niet hoort Spreken die dan ouderwets?

Onnodig Engels
Jannelies Smit - Tiel

In de rubriek ‘Reacties’ in het juninummer van Onze Taal staat een brief van Emmy van Stratum-Zandee, waarin zij beweert dat de media zich met het gebruik van Engels richten op mannen van onder de veertig. Ook schrijft zij dat ze nog nooit een advertentie heeft gezien in de trant van ‘Omo cleans best’. Ik zie anders geregeld een tv-reclame, in zwart-wit, waarbij jonge en minder jonge personen, gezeten op een wasautomaat, reclame maken voor ‘Omo tablets’. En zij spreken daarbij geen woord Nederlands. We boffen waarschijnlijk nog dat deze reclame van ondertiteling is voorzien.

Typering bisschop
Louise Lagendijk - Hendrik-Ido-Ambacht

Nicoline van der Sijs besteedt in Onze Taal van juni aandacht aan het 17de-eeuwse combinatorisch woordenboek van Anthoni Smyters. Zij citeert daaruit de typering van een bisschop: ‘geen wijnzuiper, geen vechter, geen gewinzoeker, niet kijfachtig, niet geldgierig’. Deze typering is niet door Smyters zelf verzonnen, maar komt al voor in de bijbel. In 1 Timoteüs 3:3 staat, onder het kopje ‘Plichten van opzieners en diakenen’: ‘Niet genegen tot den wijn, geen smijter, geen vuil-gewinzoeker; maar bescheiden, geen vechter, niet geldgierig...’

Zelfverbranding
Jan Willem Nienhuys - bestuurslid Stichting Skepsis, Waalre

Ed Oomes beweert in de rubriek ‘Reacties’ van het juli/augustusnummer dat mensen (of huisdieren) niet ‘vanzelf’ in brand kunnen vliegen. Ik wil aan zijn uitleg nog wat toevoegen.

Forensische deskundigen kennen geen enkel goed gedocumenteerd geval waarin mensen ‘vanzelf’ in brand vlogen. Verhalen daarover ontstaan ook door sensationeel navertellen. Neem bijvoorbeeld Phyllis Newcombe. In 1938 vloog haar tulen en satijnen dansjapon in brand bij het verlaten van de danszaal. Was haar jurk eerder al aan het smeulen? We komen er niet meer achter. Haar brandwonden raakten geïnfecteerd en twee weken later stierf ze. Volgens een geschrift uit 1964 barstte ze echter op de dansvloer plotseling in felle blauwe vlammen uit en was ze in enkele minuten verteerd. Zo komen de sprookjes de wereld in.

Het slachtoffer uit de bijdrage van de heer Kostelijk (Onze Taal april) werd ineen bron Maybelle Andrews genoemd. Naspeuringen in Britse bevolkingsregisters leverden echter niemand op die bij benadering zo heette en in de jaren vijftig is overleden. Het is niet uitgesloten dat Maybelle Andrews en Phyllis Newcombe een en dezelfde persoon waren - het verhaal zou kunnen zijn naverteld door iemand die zich de details niet meer precies herinnerde.