Onze Taal. Jaargang 68

Vergeten woorden
Aver
Hans Heestermans

Er zijn soms merkwaardige ontwikkelingen in de taal. Neem nou bijvoorbeeld het woor aver. Niemand kent het meer. Althans niet in zijn oorspronkelijke betekenis ‘kind, nakomeling’. Vanaf de Middeleeuwen tot ver in de zeventien de eeuw komt het nog heel frequent voor in de verbinding van aver tot aver of van aver t'aver met als betekenis ‘van het ene geslacht op het andere’. Zo schrijft P.C. Hooft in zijn Neederlandsche histoorien uit 1642: ‘De ampten en staaten, hun toekoomende, volghends 't recht, van aaver t'aaver’. Letterlijk vertaald: de ambten en waardigheden die hun rechtens toekomen van geslacht op geslacht.

Aver is, in zelfstandig gebruik, voorzover we weten, in het Middelnederlands nooit aangetroffen. Het is alleen overgeleverd in de genoemde verbinding. En wat gebeurt er? De zegswijze werd steeds minder doorzichtig en werd uiteindelijk vervormd tot van haver tot gerst en van haver tot gort. Ook de betekenis veranderde. Als we iemand kennen van aver tot aver, van geslacht op geslacht dus, dan kennen we die iemand heel goed. Door en door. Dat is dan ook de inhoud van onze huidige zegswijze van haver tot gort.

Tot zover is de ontwikkeling nog te begrijpen. Maar in het West-Vlaams gaat ze nog verder. Daar krijgt van aver t'aver een negatieve gevoelswaarde. Volgens het West-vlaamsch idioticon (1873) van L.L. de Bo kan de West-Vlaming zeggen: ‘het is niet fatsoenlijk van avers t'avers in een huis te gaan’. Daarmee wil hij zeggen: het is niet netjes ergens onaangekondigd op visite te gaan. De sprong van ‘door en door’ naar ‘onaangekondigd’ is niet te verklaren. Net zo min als de volgende stap die in het West-Vlaams wordt gezet: ‘Na vele schoone gelegenheden verwaarloosd te hebben, is hij eindelijk met iemand getrouwd van avers t'avers.’ Dat betekent: is hij ten slotte maar met de eerste de beste getrouwd. De enige overeenkomst die ik zie met dat ‘onaangekondigd op visite gaan’, is dat beide betekenissen negatief zijn. En dat is ook de enige gelijkenis die ik kan waarnemen in de derde betekenis van van aver t'aver, in een zin als ‘dat is volk van aver t'aver’ of ‘dat zijn menschen van avers t'avers’: dat is slecht volk of dat zijn mensen zonder rang, macht of rijkdom.

Volstrekt onverklaarbaar, althans voor mij, maar heel fascinerend.