Onze Taal. Jaargang 68

[p. 32]

Inzicht
Raymond Noë

InZicht licht u in over nieuwe boeken, congressen en lezingen in taalkundig Nederland. Vermelding in deze rubriek betekent niet dat de redactie ze aanbeveelt. Voor een zo volledig mogelijk beeld hebben wij ook uw hulp nodig. Weet u iets waarvan u denkt dat het in deze rubriek thuishoort, laat het ons dan weten.
Verschijningsdata en prijzen onder voorbehoud.

Kleine talen

Het Chinees is een kleine taal. Tenminste, als je kleine talen definieert als ‘talen waar verhoudingsgewijs weinig onderzoekers zich mee bezighouden’ - in feite het leeuwendeel van de vijf- à zesduizend (nu nog) levende talen. De studie van zulke talen vraagt veel van de onderzoeker, alleen al omdat zijn werk slechts binnen een kleine kring van collega's gewaardeerd wordt. Wat brengt iemand ertoe zo'n taal te bestuderen? Dirk van Delft, chef redactie wetenschappen van NRC Handelsblad, bezocht 25 bevlogen ‘kleinetaalonderzoekers’ en praatte met hen over hun motivatie, hun onderzoek en over ‘hun’ taal en de bijbehorende cultuur: van het IJslands en het Mixteeks tot het Berber en het Armeens. Achter in het boek is een literatuuroverzicht opgenomen, met daarin publicaties van de geïnterviewden en suggesties voor geïnteresseerden die meer over een bepaalde taal willen weten.

De wijde wereld van de kleine talen: 25 portretten van Dirk van Delft is verschenen bij Bulaaq en kost f 39,50. (280 blz.)
ISBN 90 5460 040

Schimpnamen

Dirk van der Heide verzamelt woorden en dat doet hij al 45 jaar. De woorden waarin hij geïnteresseerd is, zijn zogenoemde ‘locofaulismen’: schimp- of scheldnamen voor inwoners van een bepaalde plaats of streek. Zo heten Veenendalers ook wel ‘wolpoezen’ en worden de inwoners van Ammerstol ‘piepmuizen’ genoemd. In de loop der jaren wist Van der Heide ook de herkomst van de meeste schimpnamen te achterhalen, en het geheel van locofaulismen en verklaringen is nu in een boekje samengebracht. De plaatsnamen worden per provincie alfabetisch weergegeven, en er is een aantal registers (op plaatsnaam, op scheldnaam en een retrograde lijst op scheldnaam) opgenomen om de verzameling toegankelijker te maken. De Groningse streektaalfunctionaris dr. Siemon Reeker geeft in het voorwoord een uitgebreide toelichting op het verschijnsel.

Groot schimpnamenwoordenboek van Nederland van Dirk van der Heide is een uitgave van Profiel en kost f 37,50. (308 blz.)
ISBN 90 5294 170 X

Verwensingen

In landelijke en regionale dagbladen, in radioprogramma's en in Onze Taal riep Ewoud Sanders lezers en luisteraars op om door hen gebruikte en gehoorde verwensingen naar hem op te sturen. De oogst van deze oproep vormde de basis voor Krijg de vinkentering!, een bloemlezing uit het Nederlandse verwensvocabulaire. De verwensingen zijn op basis van thema's (‘ziekte’, ‘dood’ en ‘ander onheil’) of op basis van stijlkenmerken (rijm, ironie, zelfverwensingen) in acht hoofdstukken ondergebracht. Het boek is van een voorwoord voorzien door Gerrit Komrij.

Krijg de vinkentering! 1001 Nederlandse en Vlaamse verwensingen van Ewoud Sanders en Rob Tempelaars is verschenen bij Contact en kost f 24,90. (192 blz.)
ISBN 90 254 1245 9

Spreekwoorden en gezegden

Vrij kort na elkaar zijn er in het laatste kwartaal van 1998 drie boeken over spreekwoorden en gezegden uitgegeven (en er was een herdruk van de Prisma Spreekwoorden van G.A. Mesters), met elk een eigen benadering van het onderwerp. In de ‘10 voor taal’-reeks van uitgever Tirion verscheen Spreekwoordelijk Nederlands, een opsomming van bijna 20.000 Nederlandse spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen. Deze zijn alfabetisch geordend op trefwoord, zodat armoe is geen schande is terug te vinden onder armoe en onder schande. Van een deel van de spreekwoorden is een groot aantal varianten opgenomen. De spreekwoorden en gezegden zijn in deze uitgave niet van een verklaring of uitleg voorzien.

In Gezegden, een bloemlezing uit de stukjes die Riemer Reinsma sinds 1994 voor de Onze Taal Taalkalender heeft geschreven, vindt men die uitleg wel. In 24 thematische hoofdstukken (onder meer over het weer, de zee, geld, getallen en dieren) behandelt hij de herkomst van een groot aantal gezegden en uitdrukkingen. Van brave hendrik en stijve piet tot te elfder ure en het uur U. Het boekje is het eerste deel uit de nieuwe reeks ‘Onze Taal Taalcahiers’.

Iemand die spreekwoorden en gezegden graag van een eigen interpretatie voorziet, is Driek van Wissen. In zijn Groot verkeerde-spreekwoordenboek betoogt hij dat veel uitdrukkingen niet correct of niet meer van deze tijd zijn, om vervolgens een hedendaagse variant voor te stellen. Zo zou schelden als een viswijf volgens Van Wissen vandaag de dag beter vervangen kunnen worden door schelden als een voetbaltrainer, en goede raad is duur door goede raad is zeldzaam.

•	Spreekwoordelijk Nederlands van Jan Meulendijks en Bart Schuil is een uitgave van Tirion en kost f 69,50. (602 blz.) ISBN 90 2151 569 X
•	Gezegden van Riemer Reinsma wordt uitgegeven door Sdu Uitgevers en kost f 24.90. (159 blz.) ISBN 9075566 93 X
•	Groot verkeerde-spreekwoordenboek van Driek van Wissen is verschenen bij BZZTÔH en kost f 19,50. (160 blz.) ISBN 90 5501 5717

Vrouwelijke vormen

Vrouwen worden benadeeld door het huidige gebruik van beroepsnamen. De mannelijke vorm is vaak de norm (timmerman, matroos, professor) en de vrouwelijke vorm ‘slechts’ een afgeleide. Een oplossing kan zijn om voor elk beroepsnaam naast de mannelijke variant een gelijkwaardige vrouwelijke variant te geven (‘feminisering’), of om elke functie met een neutrale benaming aan te duiden, die voor zowel mannen als vrouwen gebruikt wordt (‘neutralisering’). Beide oplossingen hebben zo hun voor- en nadelen, die vorig jaar maart tijdens een colloquium van de Vrije Universiteit Brussel belicht werden. Het uitgangspunt van de zes sprekers was overigens de situatie in België: de Belgische beroepsnamen zijn in algemene zin veel ‘masculiener’ dan in Nederland, dat een neiging tot neutralisering vertoont.

Feminisering van beroepsnamen: een juiste keuze? werd samengesteld door Madeline Lutjeharms. De bundel is een uitgave van de Vrije Universiteit Brussel en kost Bfr. 250. (116 blz.) Het boekje kan besteld worden door f 14,- over te maken op het Belgische rekeningnummer 005-4312250-10 van de VUB, Pleinlaan 2, 1050 Brussel, onder vermelding van ‘WT 10 - ITOW WERI’. In België kan het besteld worden door door Bfr. 250 over te maken op rekeningnummer 001-0686454-61.

[p. 33]

Spelling voor kinderen

‘Leuk en toch leerzaam’ is het motto van de cd-rom Ik ❤ taal. De cd bevat kleurrijk vormgegeven spelletjes met een wedstrijdelement, die erop gericht zijn kinderen (van zeven tot twaalf jaar) spelenderwijs met de spelling van woorden vertrouwd te maken: een variant van het nog altijd populaire ‘galgje’, een spellingquiz, twee dicteespelletjes en een anagrammenspel. De spelletjes maken gebruik van een woordenlijst van vijfduizend woorden, die is opgedeeld in drie niveaus (groep 3/4, groep 4/5/6 en groep 7/8).

Ik ❤ taal is een uitgave van VNU Interactive Media en kost f 99,95.
ISBN 90 5724 069 6

Elektronische naslagwerken

Steeds meer uitgevers gaan ertoe over de naslagwerken uit hun fonds op cd-rom uit te brengen. De toegevoegde waarde van deze uitgaven zit hem in de hogere zoeksnelheid en de uitgebreidere zoekmogelijkheden, maar er zijn vaak ook andere extra's, zoals een voorziening om eigen aantekeningen toe te voegen en, in het geval van woordenboeken, een retrograde lijst of de mogelijkheid om anagrammen te zoeken. Een ander voordeel van de cd-rom is dat de opslagcapaciteit zo groot is dat er makkelijk meerdere (woorden)boeken op passen. Op de Kramers Nederlandse taal cd-rom zijn bijvoorbeeld het Woordenboek Nederlands, het Groot lexicon van eigennamen, het Synoniemenwoordenboek en de Vreemdewoordentolk samengebracht, die naar keuze afzonderlijk of in een geïntegreerde lijst geraadpleegd kunnen worden. Bovendien is een ‘hoofdstuk’ met grammaticaregels en stijltips toegevoegd, zodat de gebruiker voor al zijn ‘taalvragen’ bij één programma terechtkan.

De Elektronische Taalwijzer van J.H.J. van de Pol kent een vergelijkbare opzet. Deze cd-rom bevat de Basiswoordenlijst (een afgeslankte versie (35.000 lemma's) van het Groene Boekje waarin ook spellingregels zijn opgenomen) en de stijl- en schrijfadviezen uit In goed Nederlands, een boekje dat in 1993 verscheen en sindsdien regelmatig herdrukt werd.

Wie de om vang van de Basiswoordenlijst te beperkt vindt, kan terecht bij het Elektronisch Groene Boekje, waarvan recentelijk een heruitgave is verschenen. Ten opzichte van de vorige versie is het ‘boekje’ uitgebreid met een lijst van aardrijkskundige namen en een retrograde lijst.

Ook het bekende Stijlboek van de Volkskrant is er nu in elektronische vorm. Terwijl in de papieren versie de trefwoorden alleen alfabetisch gerangschikt zijn, bevat de e-versie ook een systematische indeling: een aantal verwante lemma's is in één rubriek samengebracht (bijvoorbeeld ‘aardrijkskundige namen’, ‘milieu’, ‘religie’ en ‘sport’).

Ten slotte verscheen de zestalige AND Vertaalwijzer, een op (bedrijfs)correspondentie gerichte schrijfhulp die niet alleen vertalingen van woorden maar ook voorbeeldzinnen geeft. De cd-rom bevat woordenlijsten in zes talen: Nederlands, Engels, Duits, Frans, Spaans en Italiaans, en geeft van elk opgezocht woord gelijktijdig de vijf vertalingen.

Alle genoemde cd-roms zijn te raadplegen vanuit de tekstverwerkers Word en WordPerfect (behalve WP 5.2 en lager) en ‘draaien’ onder Windows

Tijdschrift

Van Dale Taalbrief

Blijkens de ondertitel ‘maandblad met praktische informatie voor overheid en bedrijfsleven’ richt de Van Dale Taalbrief zich op de moderne, schrijvende kantoormens. Die kantoormens is een efficiënte werker die niet veel tijd heeft en daarom graag compacte en relevante informatie aangeboden krijgt - dat is althans het beeld dat zich opdringt bij het lezen van de Taalbrief. Het blad bevat vooral korte stukken (zelden meer dan één A4'tje) en daardoor is er niet veel ruimte om diep op de stof in te gaan. De artikelen beperken zich tot de hoofdzaken en bevatten veel (zinnige) adviezen, vaak ook in de vorm van een rijtje tips aan het slot. Behalve uit de beknoptheid van het gebodene blijkt het kantoorkarakter van de Taalbrief ook uit de aandacht voor ‘branche’-specifieke vormen van drukwerk, zoals jaarverslagen, cv's, elektronische post, personeelsadvertenties, persberichten, notulen, slechtnieuwsbrieven, enzovoort.

Alle bovenstaande onderwerpen zou je met wat goede wil in de vergaarbak ‘stijl’ kunnen onderbrengen, en inderdaad is dat een onderwerp dat in de Taalbrief vaak en vanuit vele invalshoeken belicht wordt. Maar daarnaast is er ook aandacht voor grammatica- en spellingproblemen, argumentatietechnieken, taaltrends (neologismen, jargon, groepstaal) en voor politieke en maatschappelijke ontwikkelingen op het gebied van taal. Verder bevat het blad sinds een jaar een taaladviesrubriek waarin vragen worden behandeld die via de weblocatie van Van Dale (www.vandale.nl) zijn binnengekomen, en is er op de achterpagina ruimte voor nieuwe boeken (met het zwaartepunt op naslagwerken) en een rubriek over weblocaties over taal op internet.

Het uiterlijk van de Taalbrief is zakelijk, sober - sommigen zouden het misschien saai noemen - en overzichtelijk. Het blad bestaat altijd uit acht pagina's (twee dubbelgevouwen A3-vellen) en dat is niet erg veel, zeker gezien de hoge abonnementsprijs van f 139,- per jaargang van tien nummers.

De Van Dale Taalbrief is een uitgave van Van Dale lexicografie en Samsom. Hoofdredactie: drs. C.A. den Boon en prof. dr. G. Geerts. Jaarabonnement: f 139,-/Bfr. 2780. Abonnementen: Samsom bv, Prinses Margrietlaan 3, 2404 HA Alphen aan de Rijn; tel.:[phone].

[p. 34]

95/97/98; de meeste draaien ook onder Windows 3.1.

•	De Kramers Nederlandse taal cd-rom is een uitgave van Elsevier Bedrijfsinformatie en kost f 99,50. ISBN 90 6882 3361
•	De Elektronische Taalwijzer van J.H.J. van de Pol is een uitgave van Sdu/Standaard en kost f 49.90. ISBN 90 75566 68 9
•	Het Elektronisch Groene Boekje is een uitgave van Sdu/Standaard en kost f 79,90. ISBN 90 75566 65 4
•	Het elektronische Stijlboek wordt uitgegeven door Sdu Uitgevers en kost f 34,90. ISBN 90 12 08649 3
•	De AND Vertaalwijzer is een uitgave van AND Publishers en kost f 79,-. ISBN 90 5649 136 9

Neerlandistiek

In december 1997 hield de vakgroep Nederlandse Taalkunde van de Universiteit van Amsterdam het eerste ‘Amsterdams colloquium’, volgens het voorwoord ook om te bewijzen dat deze vakgroep ‘nog vitaal genoeg is’. Er werden zeven lezingen gehouden; de teksten daarvan zijn nu samengebracht in een bundel. Onderwerpen die aan bod komen, zijn onder meer: negatie in het Nederlands en het Westvlaams, de opmerkelijke visie van Jan te Winkel op de grammatica, de geschiedenis van de Nederlandse hulpwerkwoorden en de invloed van het Engels op het Afrikaans.

Eerste Amsterdams colloquium Nederlandse taalkunde onder redactie van W.G. Klooster, H.J.W.M. Broekhuis, E.H.C. Elffers-van Ketel en J.P.A. Stroop is een uitgave van de Leerstoelgroep Nederlandse Taalkunde van de Universiteit van Amsterdam. Het boek kan besteld worden door f 22,50 over te maken op girorekeningnummer 5032231, t.n.v. Faculteit Geesteswetenschappen, Amsterdam, onder vermelding van ‘fonds 1085040, Ned. Taalkunde’. (168 blz.)
ISBN 90 801021 7 2

Scrabblewoordenboek

Iedereen die weleens heeft gescrabbeld, kent het probleem: is een bepaald woord nu goed of niet? De Van Dale wordt dan vaak als scheidsrechter gebruikt, maar die geeft geen vervoegingen en verbuigingen terwijl die wel ‘mogen’. Op initiatief van de Scrabble Bond Nederland (SBN) en het Nederlandstalig Scrabble Verbond (NSV, uit Vlaanderen) is daarom een scrabblewoordenlijst samengesteld. Met hulp van tweehonderd vrijwilligers werd elk Van Dale-lemma bekeken, waarbij in het bijzonder werd gelet op mogelijke afgeleide vormen die niet in Van Dale staan. De lijst bevat alleen woorden van twee tot en met acht letters; de afdeling woorden van negen tot en met vijftien letters zal waarschijnlijk in het jaar 2000 klaar zijn. Van Dale geeft het boek momenteel cadeau bij de aanschaf van het Van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse Taal. Het boek is, alleen voor leden, te bestellen bij de SBN en het NSV. Het lidmaatschap van de SBN kost f 12,50 per jaar.

De Van Dale scrabblewoordenlijst is een uitgave van Van Dale Lexicografie en kost voor leden van de SBN f 22,50, en Bfr. 400 voor leden van het NSV. Aanmeldingen en bestellingen: Secretariaat SBN, Postbus 23804, 2504 GV Den Haag.

Woordspelingen

Onder het motto ‘wat een woorden, schat’ hebben P. van Koningsveld en A. Haye een boekje gevuld met woordspelingen van het type ‘leuke bril, Jantine!’ Ze zijn min of meer thematisch geordend in categorieën als ‘voedsel’ (‘Je drinkt je koffie verkeerd. Doe je dat expres zo?’) en ‘vis’ (‘Weet jij of een schar nieren heeft?’).

Wil je nog thee, muts? is uitgegeven door Strengholt en kost f 9,95. (80 blz.)
ISBN 90 6010 965 1

Synoniemen

Het Synoniemen handboek is een bewerkte en uitgebreide uitgave van de in 1986 bij Wolters verschenen Woordwijzer synoniemen. Het boek bevat ruim vierhonderd ingangen, waarbij niet alleen synoniemen vermeld staan, maar ook betekenisverwante spreekwoorden en gezegden. Synoniemen, spreekwoorden en gezegden zijn terug te vinden via twee registers.

Het Synoniemen handboek van Jef Anthierens wordt uitgegeven door uitgeverij C. de Vries-Brouwers en Verba BV en kost f 49,50. (408 blz.)
ISBN 90 5513 354 X (Nederland);
90 6174 968 9 (België)

Dierentaal

Op 23 januari houdt de K.L. Pollstichting voor Onderwijs, Kunst en Wetenschap in samenwerking met NRC Handelsblad de OKW Taaldag over ‘dier en taal’. Dit symposium vindt plaats in diergaarde Blijdorp in Rotterdam en het centrale thema is de vraag waarom dieren wel communiceren maar geen taal ontwikkeld hebben zoals de mens die kent. Er zijn twee plenaire lezingen: Rudy Kousbroek gaat in op het verschil tussen mensentaal en dierentaal, en Richard Byrne, hoogleraar in de evolutionaire psychologie, spreekt over de taalvaardigheid van primaten. Dan volgen er zes lezingen (over de ‘taal’ van dolfijnen, sprinkhanen, vogels, vleermuizen en kikkers), waarvan de deelnemers er twee naar keuze kunnen beluisteren. Het programma wordt afgesloten met een diner en een avondrondleiding door de dierentuin.

Het programma begint om 13.30 uur en eindigt om 22.00 uur. De toegangsprijs is f 150,-. Kaartjes kunnen besteld worden bij OKW (tel. 020 - 623 54 51; fax 020 - 62314 74).