Onze Taal. Jaargang 68

[p. 21]

Een leugendetector aan de telefoon
Marc van Oostendorp

Een paar maanden geleden verscheen Truster in de Nederlandse winkels, een systeem waarmee iedereen met behulp van een computer kan onderzoeken of zijn gesprekspartner de waarheid spreekt. Hoe geloofwaardig is deze leugendetector?

Niemand is te vertrouwen. Uit een recent onderzoek blijkt dat mensen per dag gemiddeld zes leugens vertellen. Dat betekent dat we minstens evenveel onwaarheden te horen krijgen; in elk gesprek worden we waarschijnlijk wel een keer misleid. Voor sommigen is die gedachte moeilijk te verkroppen. Sinds een paar maanden kunnen zij een hulpmiddel kopen dat pretendeert hen bij te staan in hun persoonlijke strijd voor de waarheid.

Truster is een leugendetector voor thuisgebruik die het stemgebruik van uw gesprekspartner analyseert om vast te stellen of hij wel de waarheid vertelt. Het pakket bestaat uit twee onderdelen: een kabeltje dat kan worden bevestigd tussen telefoontoestel en computer, en een cd-rom met software. Het is overigens ook mogelijk het systeem te gebruiken met een gewoon microfoontje.

Illustratie: Reid, Geleijnse en Van Tol

Grenscontroles

De potentiële leugenaar moet eerst een tijdje ontspannen praten. De handleiding stelt voor om hem daarom eerst te vragen: ‘Hoe gaat het met u?’ of ‘Hoe gaat het met de kinderen?’ Vervolgens ontspint zich vanzelf een genoeglijke conversatie. Ondertussen maakt de computer een analyse van de gewone spreektrant van uw partner: hoe hoog spreekt hij? Hoe snel? Hoeveel trilling zit er in zijn stem? Als op deze manier een profiel is samengesteld, kan het echte werk beginnen. U stelt uw gevoelige vraag. Uit de manier waarop het antwoord wordt uitgesproken, kan Truster volgens de fabrikant niet alleen afleiden of uw gesprekspartner gespannen raakt, maar kan hij zelfs onderscheid maken tussen gewone nervositeit en leugens.

De bedenker van Truster is Amir Liberman uit Israël. ‘Het idee is eenvoudig’, zegt hij. ‘Emoties hebben altijd invloed op iemands stem. Als u een loterij wint, gaat uw stem omhoog. Als u diep moet nadenken over wat u zegt, drukt dat uw stem omlaag. En als iemand liegt, verraadt zijn stem hem ook altijd. Truster geeft in zeker 75 procent van de gevallen een juist oordeel over de waarheid van iemands uitspraken.’ Liberman zegt dat

[p. 22]

hij het programma in eerste instantie gemaakt heeft voor de Israëlische veiligheidsdienst, die het zou gebruiken bij grenscontroles.

Oplichting

Truster is een succes. Bladen als The Financial Times, The Jerusalem Post en Newsweek publiceerden er enthousiaste artikels over. Ondertussen verscheen het programma in onder andere het Hebreeuws, het Engels, het Spaans, het Italiaans en het Nederlands. Het programma zou gebruikt worden door banken, creditcardmaatschappijen en vliegvelden.

Toch zijn de Nederlandse deskundigen aan wie ik een oordeel vroeg allemaal sceptisch. De Nijmeegse hoogleraar taal- en spraaktechnologie Lou Boves spreekt zelfs van ‘oplichting’, al heeft hij het programma nooit gezien. ‘Dat hoeft ook niet, want het idee erachter is verkeerd. De makers nemen aan dat de spanning die gepaard gaat met liegen zich bij iedereen op dezelfde manier lichamelijk uit. Het tegendeel is waar. Het is bijvoorbeeld bekend dat sommige mensen juist erg rustig worden onder stress. Uit spraakgeluid kun je in het algemeen maar weinig afleiden over iemands persoonlijkheid of gemoedstoestand. Zelfs hoe oud iemand is, of hoe groot, valt aan zijn of haar stem nauwelijks te horen.’

Amusementswaarde

‘De voornaamste waarde van Truster is zijn amusementswaarde’, zegt ook Ton Broeders, het hoofd van de afdeling Schrift- en Spraakonderzoek van het Gerechtelijk Laboratorium in Rijswijk. ‘Het hele idee klinkt nogal Amerikaans. In de Verenigde Staten heeft men een bijna onbegrensd vertrouwen in apparaten. Voor gerechtelijk onderzoek zijn dat soort systemen zeker veel te onbetrouwbaar.’

‘Stel je voor dat er bij een sollicitatiegesprek een microfoontje onder de tafel gemonteerd is en dat je wordt afgewezen voor een baan op basis van zo'n analyse.’

Volgens Amir Liberman is het niet verwonderlijk dat spraakdeskundigen niet in zijn pakket geloven. ‘Dit is een revolutionaire ontdekking. Fonetici zijn bevooroordeeld. Vraagt u het eens aan een psycholoog.’ Toch blijkt ook de Tilburgse psycholoog Jan Boelhouwer weinig geestdriftig. Hij geldt als een deskundige op het gebied van leugendetectors. ‘Het is echt onzin’, zegt hij. ‘En het zou zelfs gevaarlijke onzin kunnen zijn. Stel je voor dat er bij een sollicitatiegesprek een microfoontje onder de tafel gemonteerd is en dat je wordt afgewezen voor een baan op basis van zo'n analyse. Ik ken geen enkel betrouwbaar onderzoek dat de gedachte achter Truster ondersteunt.’

Ik heb Truster ook zelf bekeken. Hij bleek moeilijk te testen. Moest ik mijn vrienden bellen en hen uithoren over hun privé-leven zonder hun te vertellen wat die klik in de telefoonlijn betekende? Ik besloot een collega in vertrouwen te nemen en te vertellen wat ik onderzocht voordat ik hem met een paar lastige kwesties confronteerde. Volgens Truster bleek hij inderdaad een paar keer te liegen. Helaas weigerde mijn collega vervolgens te vertellen of Truster gelijk had. Het probleem is dat het programma volgens de makers alleen goed werkt bij leugens waarbij iets op het spel staat. En als er iets op het spel staat, willen de meeste mensen nu eenmaal niet erkennen dat ze de waarheid geweld aandoen. Met of zonder leugendetector.