Taalcuriosa
Zandlopers
Jules Welling
Woorden kunnen langer gemaakt worden met een letter. Het eenvoudigste voorbeeld daarvan is de meervoudsvorming met een s: appel-appels. Maar er zijn veel mooiere voorbeelden te bedenken van de toevoegingen met slechts één letter. Wat te denken van:
| Rie + a = Arie |
| Arie + m = Marie |
| Marie + n = Marien |
Hier wordt drie keer een letter toegevoegd en drie keer verspringt de naam van geslacht. Dergelijke voorbeelden waarbij de gegeven letters in dezelfde volgorde blijven staan, zijn er niet zo veel.
Bij een zogenoemde piramide hoeft dat niet. De beginletter is gegeven, maar daarna is de volgorde van de letters vrij. Er komt wel steeds een letter bij, en die moet weer tot een aanvaardbaar woord leiden. Ik zal eerst een voorbeeld geven om het principe duidelijk te maken.
| r + a = ra |
| ra + k = rak |
| rak + e = aker |
| aker + t = kater |
| kater + r = krater |
| krater + a = kaarter |
| kaarter + k = karakter |
Dit is een piramide van zeven stappen, en het aardige is dat alle woorden ervan zelfstandige naamwoorden zijn.
Natuurlijk kan het beter. Het eenvoudigst is om aan het woord karakter een s toe te voegen: karakter-karakters, een piramide van acht stappen, maar wel met een afwijking, want er sluipt nu opeens een meervoudig zelfstandig naamwoord in de serie en dat moet toch eigenlijk niet in deze categorie. Maar de afspraak is dat alle woorden mogen, mits ze maar verdedigbaar zijn met Van Dale in de hand. Wie bezorgt mij de negende trede, of wellicht de tiende?
Het omgekeerde kan ook. De letter van de piramide wordt als uitgangspunt genomen, in dit geval de r, en er wordt met geheel andere woorden naar onderen gewerkt. Je krijgt dan als het ware twee piramides op elkaar, de een gewoon, de andere op zijn kop. Met zo'n zelfde stapeling in spiegelbeeld ernaast, krijgen we de vorm van een zandloper.
Het is niet eenvoudig zo'n zandloper te construeren en dan ook nog een verklaring voor de beginletters te vinden. In het bovenstaande geval is r.p. verdedigbaar op grond van twee betekenissen in Van Dale: réponse payée of reverendus pater. Een mooi uitgangspunt voor een nieuwe uitdaging lijkt me de titel van het boek van Connie Palmen: I.M. Iedereen is bij dezen uitgedaagd. Zandlopers van minder dan acht treden hoeft u niet in te sturen.
Auteursrechtelijk beschermd