Onze Taal. Jaargang 67

[p. 296]

Taal moet gratis zijn
Marc van Oostendorp

De overheid heeft de plicht om essentiële hulpmiddelen als het Groene Boekje en de Algemene Nederlandse Spraakkunst gratis aan elke belangstellende ter beschikking te stellen. Het internet biedt hiervoor de mogelijkheden. Dat beweerde Marc van Oostendorp, de webredacteur van Onze Taal, tijdens de jaarvergadering van het genootschap. Hieronder volgt een verkorte versie van zijn lezing.

Een belangrijke reden waarom ik van mijn moedertaal houd, is dat ze me niks kost. Als ik wil beledigen, amuseren of verhelderen, beschik ik over een instrument waarmee ik dat allemaal gratis kan doen. Dat instrument is de taal; ik hoef geen tol te betalen om haar te gebruiken.

Zorg voor taal is van oudsher een collectieve verantwoordelijkheid. De Nederlandse en de Vlaamse overheid hebben jarenlang geld geïnvesteerd in hulpmiddelen voor sprekers van het Nederlands. Taalkundigen hebben met gemeenschapsgeld producten ontwikkeld als het Groene Boekje, de Algemene Nederlandse Spraakkunst en het Woordenboek der Nederlandsche Taal. Het vervelende is nu dat de overheid deze producten vervolgens naar commerciële uitgevers heeft gebracht. Zo is die informatie alleen beschikbaar voor wie er veel geld voor wil neerleggen, terwijl die eigenlijk van ons allemaal is.

Ik vind dat veel van de zojuist genoemde middelen niets zouden mogen kosten. Ik vind dat ze horen tot de openbare ruimte van een taal die de overheid ter beschikking moet stellen aan de burger. Ik vind dat de overheid de plicht heeft ervoor te zorgen dat iedereen die dat wil toegang heeft tot die taal. Dat geldt zeker als het inderdaad ook voor weinig kan.

● Wetten

Wat voor taal geldt, gold tot voor kort ook voor het wetboek. Iedere Nederlandse burger werd geacht de wet te kennen en hij betaalde ook belasting om degenen die de wet opstelden hun werk te laten doen. Maar diezelfde burger kon de door hem bekostigde wet alleen leren kennen uit publicaties van commerciële uitgevers. De overheid heeft niet al te lang geleden besloten een einde te maken aan deze stand van zaken. Binnenkort zal de overheid zelf alle wetten gratis ter beschikking stellen aan de burgers van ons land. Het medium dat daarvoor gebruikt gaat worden, is internet: het wereldwijde netwerk van computers waarop iedereen die dat wil informatie kan plaatsen en waarop vervolgens alle belangstellenden diezelfde informatie kunnen raadplegen.

Illustratie: Reid, Geleijnse en Van Tol

Belangrijk is vooral dat het netwerk een relatief goedkoop medium is. Het beheer van honderdduizenden pagina's tekst kost niet meer dan een paar duizend gulden per maand. Dat betekent dat een elektronische uitgave via internet voor iemand die veel informatie te bieden heeft, relatief goedkoop is. Dat is een reden

[p. 297]

waarom de overheid het zich kan veroorloven om zich los te maken van commerciële uitgevers bij de publicatie van de wetboeken.

● Liefdewerk

Wat met de wetten kan, moet volgens mij ook met taal kunnen. Het duidelijkste voorbeeld vind ik het Groene Boekje. De betrokken overheidsinstanties hebben er op z'n minst weinig aan gedaan om de indruk weg te nemen dat dit Groene Boekje voor de verantwoordelijke taalgebruiker kracht van wet heeft. Volgens mij hebben die instanties - zoals de Taalunie - dan ook de plicht dat boekje gratis ter beschikking te stellen. Dat geldt zowel voor de zogenoemde Leidraad, waarin de regels worden uitgelegd, als voor de woordenlijst.

Maar de mensen die zo hard aan het boekje gewerkt hebben, moeten daar toch voor betaald worden? Het is waar dat we het bij belangrijke publicaties als deze moeilijk kunnen laten aankomen op liefdewerk oud papier. Zo'n publicatie moet nu eenmaal verantwoord zijn en een zo hoog mogelijk niveau hebben. Het is volgens mij ook helemaal niet nodig om het werk te laten doen door amateurs. Ik heb geen inzicht in de manier waarop de geldstromen bij dit project precies gelopen zijn. In ieder geval is de woordenlijst samengesteld door het Leidse Instituut voor Nederlandse Lexicologie. Dat wordt voor zijn werkzaamheden betaald door de overheid. De Leidraad is geschreven door iemand die een keurige betrekking heeft aan een Nederlandse universiteit en die dus ook betaald is door de overheid. Ongetwijfeld zijn er voor dit project allerlei gelden van de ene overheidsinstelling naar de andere geschoven, maar dat doet weinig af aan het feit dat al het geleverde werk gedaan is door mensen die er toch wel voor betaald waren. Zo hoort het ook.

● Legitiem

Het Groene Boekje is een bestseller geworden, als drukwerk én op diskette, en dus zal de uitgever - de Sdu - er zeker aan verdiend hebben. Dat is volkomen legitiem: de Sdu is nu eenmaal een commercieel bedrijf en staat in haar recht als ze geld wil verdienen aan haar werk. Het is alleen maar de vraag of de overheid een dergelijk project in de nabije toekomst nog moet uitbesteden aan een commercieel bedrijf. Volgens mij is dat met de komst van nieuwe media zoals internet niet langer het geval.

Jawel, maar de meerderheid van de taalgebruikers heeft toch helemaal nog geen toegang tot internet? Zij hebben toch ook recht op al deze informatie, en ze moeten die dan toch ook in een boek kunnen vinden? Dit lijkt mij geen bezwaar. Zolang er genoeg mensen zijn die belang stellen in deze informatie, zullen er uitgevers zijn die de elektronische bestanden van internet willen halen om die uit te geven. Als de markt van boe-

•
Een Taaladviesoverleg heeft in de afgelopen jaren, gestimuleerd door de Taalunie, een databank samengesteld met taaladviezen. Ik hoop dat die databank niet alleen via dure cd-roms verspreid zal worden.
•

kenkopers groot genoeg is, is er waarschijnlijk zelfs meer dan één bedrijf dat de woordenlijst wil publiceren. Deze bedrijven kunnen dan met elkaar concurreren en zo profiteert zelfs degene die geen internet wil gebruiken van deze hele gang van zaken. Omdat er geen monopolie is - in dit geval van de Sdu - kan de prijs best omlaag.

● Softwarebedrijf

Het Groene Boekje is misschien het meest voor de hand liggende voorbeeld, maar ik heb meer wensen. Wie het Woordenboek der Nederlandsche Taal wil raadplegen, moet nog steeds enkele honderden guldens neertellen om een cd-rom te kopen. Ook de inhoud van dit elektronische woordenboek is goeddeels met gemeenschapsgelden in Leiden gemaakt. Het wordt door het softwarebedrijf AND gedistribueerd. De cd-rom bevat bovendien niet de volledige versie van het woordenboek. Toen het schijfje gemaakt werd, was de redactie niet verder gekomen dan de letter w. Een woordvoerster van het bedrijf vertelde me dat het niet erg waarschijnlijk is dat het bedrijf binnen afzienbare tijd met een volledige versie komt: ‘We hebben aan de eerste cd nauwelijks iets verdiend.’ Omdat al het materiaal er toch is, vind ik dat de overheid het dan zelf maar moet distribueren.

Er zijn meer voorbeelden. Op dit moment wordt door een aantal mensen aan de universiteit van Nijmegen gewerkt aan een elektronische editie van de Algemene Nederlandse Spraakkunst. Wat hoop ik dat ik die nog eens via mijn eigen schootcomputer en een telefoon bereiken kan. Aan de universiteit in Tilburg wordt aan een Engelstalige referentiegrammatica over onze taal gewerkt, en aan de universiteit van Wenen bouwt men aan een elektronische cursus zakelijk Nederlands voor Duitstaligen. Ik hoop dat een buitenlander die dat wil over een paar jaar met zelfstudie Nederlands kan leren. Een Taaladviesoverleg heeft in de afgelopen jaren, gestimuleerd door de Taalunie, een databank samengesteld met taaladviezen. Ik hoop dat die databank niet alleen via dure cd-roms verspreid zal worden.

Er moet wel geïnvesteerd worden, maar het gaat niet om grote bedragen. De grootste investeringen zijn al gedaan, toen de inhoud van het Groene Boekje, de Algemene Nederlandse Spraakkunst en al die andere uitgaven werd opgesteld. De overheid moet ervoor zorgen dat er een centraal punt komt waar alle belangrijke documenten en databanken voor iedereen gratis toegankelijk zijn. Voor de wetboeken gaat de overheid dat zoals gezegd ook al doen; de taalproducten zouden hierbij kunnen worden gevoegd. Taal is te belangrijk om aan het bedrijfsleven over te laten.